گروه ادب: مدیر نشر مرکز طبع و نشر قرآن، التزام ناشران به رعایت رسم‌المصحف در چاپ قرآن را که از سیاست‌های ابلاغ شده این مرکز به سازمان دارالقرآن الکریم و در ادامه به ناشران است، قرائت آسان این کتاب آسمانی توسط مخاطبان عنوان کرد.
به گزارش طبس نیوز به نقل از خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، بعد از ابلاغ سیاست مرکز طبع و نشر قرآن به سازمان‌های مربوط و توافق با سازمان تبلیغات اسلامی قرار شد قرآن‌هایی که از این پس چاپ می‌شود، رسم‌المصحف را رعایت کنند. در این باره با محمد بابایی، مدیر نشر مرکز طبع و نشر قرآن گفت‌وگویی داشته‌ایم که از نظرتان می‌گذرد؛
ـ لطفاً درباره ابلاغ سیاست‌های کتابت و چاپ قرآن به سازمان تبلیغات و شروع این روند توضیح بفرمایید.
سیاست‌های کتابت، چاپ و نشر قرآن کریم در جمهوری اسلامی ایران در ۱۷ آبان ۱۳۹۰ توسط مرکز طبع و نشر قرآن جمهوری اسلامی ایران به سازمان تبلیغات اسلامی ابلاغ شد. بر اساس توافق صورت گرفته، اجرای این سیاست‌ها از ۱۵ خرداد ۱۳۹۱ آغاز شد و از آن تاریخ، تمام مجوزهای صادر شده برای چاپ و نشر قرآن کریم بر اساس مفاد این سیاست‌ها بوده است که از این نظر از سازمان دارالقرآن الکریم تشکر می‌شود.
ـ اتکای اصلی سیاست‌های ابلاغی بر چه موضوعی است؟
پایه اصلی این سیاست‌ها، التزام به قواعد «رسم‌المصحف» در کتابت یا حروف‌چینی مصاحف است. رسم‌المصحف، نگارش ویژه کلمات قرآن کریم است؛ مثلاً در عبارت شریف «بسم الله الرحمن الرحیم» همه مصاحف کلمه «الرحمن» را بدون الف می‌نویسند و حتی بزرگان و علمای ادبیات عرب که قائل به املاء عربی و واضع قواعد آن هستند، نگارش کلمات قرآن کریم را از قواعد املایی استثناء کرده و متعرّض آن نمی‌شوند؛ لذا در املای عربی مثلاً کلمه «صلاه» را با الف می‌نویسند، ولی نگارش همین کلمه در قرآن کریم به صورت «صلوه» است.
قواعد رسم‌المصحف و التزام به آن مورد توافق کشورهای اسلامی بوده و حداقل، جواز کتابت قرآن با این قواعد، مورد اجماع علمای بلاد است، البته بسیاری هم، آن را توقیفی دانسته و مخالفت با آن را جایز نمی‌دانند.
ـ این شیوه بر چه اساس اتخاذ شد و چه ویژگی‌هایی دارد؟
محققان و کارشناسان مرکز طبع و نشر قرآن جمهوری اسلامی ایران بعد از حدود دو دهه تحقیقات گسترده در خصوص شیوه نگارش قرآن کریم بر اساس قواعد علم رسم و اقوال مشهور در کتاب‌های معتبر، شیوه‌های از نگارش کلمات قرآن کریم را ارائه کردند که ضمن تطابق کامل با منابع این علم و مطابقت با مصاحف معتبر، حتی‌المقدور قرائت آن نیز برای عموم مردم آسان‌تر باشد.
لذا شیوه نگارش مرکز و مبانی علمی آن به هیچ‌وجه تقلیدی نبوده و کاملاً تحقیقی و نوآورانه است و در دو همایش بین‌المللی بررسی شیوه‌های نگارش و علامت‌گذاری کلمات قرآن که در سال‌های ۱۴۳۳ و ۱۴۳۶ هجری قمری با حضور دانشمندان این حوزه از نقاط مختلف جهان اسلام در تهران برگزار شد و در جلسات متعدّد موردی که با صاحب‌نظران این فن از سراسر جهان اسلام طی دو دهه اخیر برگزار شده، این شیوه به تأیید همه ایشان نیز رسید.
ـ دلایل التزام به رسم‌المصحف چیست و جامعه هدف این سیاست‌ها کدام مجموعه‌ها هستند؟
مهمترین علل التزام به قواعد رسم‌المصحف از نظر محققان مرکز، هماهنگی با مصاحف رایج در سایر کشورهای اسلامی و ایجاد وحدت رویه، دور ماندن از تهمت تحریف قرآن و جلوگیری از ورود سلایق مختلف در کتابت قرآن کریم – که طبعاً در املای عربی در دوره‌های مختلف وجود خواهد داشت – و ممانعت از تشتّت در این حوزه است.
مخاطب اصلی این سیاست‌ها دستگاه‌های دولتی و نهادهای وابسته به نظام هستند که قصد دارند از بودجه کشور، مبادرت به چاپ قرآن کریم کنند. همچنین ناشران خصوصی و مؤسسات مردمی که در نظر دارند مصاحف جدیدی را کتابت کرده یا حروف‌چینی کنند، مشمول این سیاست‌ها می‌شوند. البته در تنظیم سیاست‌ها از دو مورد مهم غفلت نشده؛ یکی مصاحف تاریخی و دیگری مصاحف کاتبان مشهور که قبلاً سابقه چاپ داشته و ناشران خصوصی برای کتابت و لیتوگرافی آن سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
ـ درباره چاپ مصاحف کتابت شده توسط کاتبان مشهور و از پیش موجود لطفاً توضیح بیشتری بدهید.
بر اساس بند ۳ سیاست‌ها، چاپ نفیس مصاحف تاریخی که از مواریث دینی و فرهنگی کشور محسوب می‌شوند مجاز شمرده شده و در بند ۴، چاپ مصاحف کتابت شده توسط کاتبان مشهور که قبلاً سابقه چاپ داشته‌اند، صرفاً توسط همان ناشر قبلی و در شمارگان محدود بلامانع اعلام شده است. البته تلاش مرکز این است که مصاحف مشمول بند ۳ و ۴ سیاست‌ها به تدریج و با حمایت مادی و معنوی مرکز اصلاح شوند که در این راستا برخی نسخه‌های معروف کتابت شده توسط استاد میرزا احمد نیریزی و استاد علی عسکر ارسنجانی که از مصاحف تاریخی ممتاز به شمار می‌آیند اصلاح شده است. همچنین مصاحف در اختیار ناشران خصوصی از جمله مصحف به خط استادان مصطفی اشرفی، رضا ولی‌زاده، عباس ولی‌زاده، مرحوم عبدالرحیم افشاری از جمله مصاحفی هستند که توسط مرکز اصلاح شده‌اند. همچنین سازمان دارالقرآن الکریم نیز بعضی از مصاحف رایج را بر اساس قواعد رسم‌المصحف اصلاح کرده است، مانند مصحف به خط استاد حسن‌زاده.
ـ بعضی از افراد سیاست‌های مرکز طبع و نشر قرآن را مخالفت با رسم‌الخط ایرانی و موجب تضعیف آن می‌شمارند. در این باره چه توضیحی دارید؟
اولین نکته در این باره آن که قرآن کریم به زبان عربی است و نگارش آن نیز بر اساس رسم‌الخط عربی صورت می‌گیرد و علمای رسم‌الخط عربی هم نگارش کلمات قرآن را صرفاً در چارچوب قواعد رسم‌المصحف دانسته و از آن تخطّی نمی‌کنند؛ لذا اصطلاح «رسم‌الخط ایرانی» اصطلاحی عامیانه و نادرست است که استفاده از آن یا به جهت بی‌اطلاعی است یا به دلیل تسامح در استفاده از آن که در هر دو صورت اشکالاتی را ایجاد می‌کند.
در وهله بعد باید گفت که برخی از افراد میان رسم‌الخط و خطاطی تفاوتی قائل نیستند. در حالی که منظور از رسم‌الخط، قواعد نگارش کلمات است؛ مثلاً در فارسی کلمه خواهر را با «واو» اضافی می‌نویسند و در قرآن کلمه «ذ’لک» بدون «الف» و همراه با الف مقصوره نوشته می‌شود و این موضوع هیچ ارتباطی با خطاطی و خوشنویسی ندارد. منظور از خطاطی و خوشنویسی، نگارش قرآن به خط کوفی، نسخ، ثلث، نستعلیق و سایر خطوط است که این موضوعی هنری است، ولی در همه انواع خطوط، کلمات قرآن از لحاظ ساختار یکسان است؛ مثلاً «هذا» در همه خطوط دارای یک الف کوچک در وسط کلمه و یک الف بلند در انتهای آن است و نوع خط، املاء آن را تغییر نمی‌دهد.
و اما نکته سوم اینکه، آنچه که از نظر مرکز اهمیت دارد رعایت رسم‌الخط قرآن بر اساس قواعد رسم‌المصحف است در غیر این صورت خط ایرانی نه‌تنها مورد غفلت و بی‌مهری واقع نشده، بلکه مهمترین دلیل برای توجه ویژه مرکز به موضوع خط ایرانی، تأسیس دارالکتابه است که برای نخستین‌بار در کشور و حتی جهان اسلام توسط مرکز صورت گرفته و در حال حاضر بیش از صد نفر از خوشنویسان ممتاز سراسر کشور با این مجموعه مرتبط بوده و تعداد زیادی مصحف و عمدتاً به خط نسخ ایرانی و با حمایت و نظارت دارالکتابه کتابت شده و یا در حال کتابت است. ذکر این نکته جالب است که در افتتاحیه مراسم «مشهد، پایتخت فرهنگی جهان اسلام در سال ۲۰۱۷» که در بهمن‌ماه ۹۵ در حرم مطهر رضوی برگزار شد، جمع کثیری از کاتبان دارالکتابه در موزه قرآن کریم به کتابت قرآن مشغول بودند که کثرت کاتبان و کتابت ماهرانه آنها، آن هم در حضور جمع، باعث حیرت فرهیختگان بازدیدکننده که عمدتاً از کشورهای اسلامی بودند شد.
ذکر این نکته ضرورت دارد که تلاش مرکز طبع و نشر قرآن جمهوری اسلامی ایران معطوف به این است که وحدت رویه در کتابت قرآن کریم و جلوگیری از تشتّت شیوه‌ها و صیانت از رسم‌الخط ویژه قرآن ایجاد کرده و به پاسداری از هنر خوشنویسی ایران و ارتقای سطح آن و معرفی آن به جهان اسلام بپردازد و از ایراد خسارت به ناشران خصوصی پیشگیری کرده و حمایت از ایشان جهت ورود مشتاقانه به عرصه چاپ و نشر قرآن کریم مورد نظر است.