گروه سلامت: استقبال چشمگیر مردم از طب سنتی و اسلامی این روزها زمینه سودجویی برخی افراد را فراهم آورده تا هم با سوء استفاده از اعتقادات مردم جیب خود را پرکنند و هم اینکه مانع از ارائه خدمات صحیح سلامت از سوی طب مدرن، سنتی و اسلامی شود که در این میان برخی انجمنها برای پیشگیری از ضربه به اعتقادات مردم و آسیب رسانی به سلامت آنان خواستار دخالت علما شدهاند.
دوره قاجار در ایران از لحاظ تاریخی دوره پر اهمیتی به شمار میرود چرا که در طی حکمرانی این سلسله تغییرات شگرفی که یا پیش از قاجارها و یا همزمان با آنها در جهان رخ داده بود اثرات آن آرام آرام وارد ایران میشد صنعت چاپ، روزنامه، تلگراف، اتومبیل، سینما، مدارس و دانشگاه، علوم جدیده و دقیقه و برخی صنایع مستظرفه و مهمتر از هر چیزی حکومت قانون(مشروطه)، اما در کنار همه اینها طب جدید نیز وارد ایران شد و در کنار روزنامه کاغذ اخبار به عنوان اولین دستاورد صنعت چاپ رساله «آبله کوبی» که متنی از پزشکی جدید و راهکاری برای مقابله با بیماری «آبله» بود چاپ و در تیراژ انبوه منتشر شد.
دیرزمانی بود که ایرانیان در کنار سایر ملل و ادیان خود نظام سلامتی داشتند که طبیب آن حکیم و داروسازش عطارباشی بودند، نظام سلامت آنان ریشه در باورها و عقاید هزار ساله داشت که با آمدن اسلام پالایش شده و از خرافات زدوده شد این نظام طبی که بر پایه مزاج و بر شش اصل ۱-استفراغ و احتباس ۲ـ اعراض نفسانی ۳ـ هوا ۴ـ حرکت و سکون ۵ـ خواب و بیداری ۶ـ خوردن و آشامیدن شکل گرفته بود هم پیشگیری میکرد و هم درمان، علاوه بر اینکه قرنها به مردم خود ایران خدمت کرد، اصول و تولیدات علمی آن به اروپا رفته و ترجمه شده و در خدمت علم جدید پزشکی که اینک آنان مصدرش بودند قرار گرفت.
اما با ورود این علم جدید به ایران نظام سلامت هزاران ساله آرام آرام به پشت قفسه عطاریها و صندوقچه مادربزرگها رفت؛ سالها طول کشید تا حدود ۲ دهه قبل که دوباره طب رخت بر برسته؛ دوباره رخ گشود و زمزمههایی برای احیای دوباره آن و فعالیت در کنار طب جدید آغاز شد. حمایتهای مقام معظم رهبری، مراجع تقلید و سایر علما و روحانیون از یک سو و خدمات ارزان و در دسترس بودن آن از سوی دیگر مردم را هر چه بیشتر به سمت این طب سوق داد. در این میان دوباره در دانشگاههای علوم پزشکی در سطح تخصص صاحب کرسی و حتی دانشکده شد، در وزارت بهداشت معاونتی به آن اختصاص داده شد.
اما احیای این طب کهن با خود حواشی را به دنبال داشت که هنوز هم ادامه دارد، دعوای طرفداران طب جدید و طرفداران طب سنتی از سویی و اختلاف میان کسانی که طب سنتی را به مثابه طب اسلامی، طب روایی و طب ائمه میدانستند و کسانی که تنها طب سنتی را طبی با سابقهای بسیار پیش از اسلام و نه اسلامی میدانند از سوی دیگر تنش را به لانه این ققنوس تازه برخاسته از خاکستر زمان هدیه داد.
در این میان بسیاری نیز از کانال اعتقادات مذهبی مردم وارد و فعالیتهایی را به نام طب اسلامی، طب روایی و طب ائمه آغاز کردند که به شدت مورد انتقاد وزارت بهداشت، انجمن طب سنتی ایران، بخشهایی از حوزه علمیه و اساتید دانشکدههای الهیات قرار گرفت.
ریشه اختلاف طب مدرن، سنتی و اسلامیریشه اختلاف میان طب جدید و طب سنتی تا حدود بسیار زیادی روشن و ملموس است طب جدید روشهای طب سنتی را بعضا قبول ندارد و طب سنتی نیز برخی اقدامات طب جدید را دارای عوارض و پرهزینه میدانند اما این دو آرام آرام با یکدیگر در حال کنار آمدن هستند.
اختلاف در معتقدان به طب اسلامی و طب سنتی کجاست؟ پاسخ این پرسش در یک جمله و حتی یک پاراگراف خلاصه نمیشود چرا که برخی اصولا بر این اعتقادند چیزی یا مکتبی به نام طب اسلامی وجود ندارد و هر چه در اسلام است دستوراتی است کلی برای حفظ الصحه و رعایت بهداشت و تندرستی و آنچه هم از فیلتر اسلام عبور کند دینی و اسلامی است بنابراین طب مادامی که مورد تأیید اسلام است طب اسلامی است؛ این دیدگاه هم در میان پزشکانی که متخصص طب سنتی هستند طرفدار دارد و هم در میان برخی از روحانیون حوزه و دانشگاهها و این افراد بر این اعتقاد اند که اصولا نباید از اعتقادات دینی مردم سوء استفاده کرده و به باورهای آنها لطمه زد.
محمود خدادوست مدیرکل دفتر طب سنتی وزارت بهداشت ضمن تعریف طب اسلامی به ایکنا میگوید: یک تعریف طب سنتی این است که بگوییم همان طب اسلامی است زیرا اوج شکوفایی طب سنتی ایرانی در دوران اسلامی بود و این امر به دوره تمدن اسلامی برگشته و همان طب اسلامی است. رویکرد دیگر این است که اگر رعایت حلال و حرام خدا را کنیم، اسلامی میشود و از سوی دیگر به دلیل تنوع ابعاد وجودی انسان طبیعتا از ظرفیت دین و اسلام که کاملترین دین است، میتوان برای سایر ابعاد وجودی انسان علیالخصوص بعد معنوی استفاده کرد، ما متاسفانه این را در حاشیه قرار میدهیم، رویکرد سوم استفاده از مجموعه روایات و احادیثی بوده که از معصومین به جا مانده است.الهی یا غیرالهی بودن علوم نیز به فلسفه آن علم که مبتنی بر نگرش و جهانبینی است، باز میگردد یعنی اگر جهانبینی ما توحیدی باشد تمام علوم ما توحیدی است و این کاملا عقلانی است.
مدیر کل دفتر طب سنتی وزارت بهداشت با بیان اینکه نگاهها و تعاریف گستردهای با عنوان طب اسلامی وجود دارد، تاکید کرد: برای جلوگیری از ایجاد نگاههای غلط و افراطی گرایانه، باید یک نگاه دقیق بر اساس موازین اسلامی داشته باشیم. این طب به دنبال اصلاح سبک زندگی و ارتقای سلامت افراد است اما برخی با نگاه تجاری به آن و سوء استفاده از عناوین دینی هم به سلامت مردم آسیب میزنند و هم اینکه باورهای آنان را خدشه دارد میکنند. قرآن راهبرد اصلی و کلان میدهد، هرچیزی از فیلتر اسلام عبور کند و مورد تأیید شرع باشد، اسلامی است حال میخواهد طب باشد یا اقتصاد، اما اینکه بیاییم به صورت تعمدی از برخی آیات و روایات استفاده کرده و آن را به عنوان طب اسلامی مطرح کنیم این مسلما شیادی و خیانت به اسلام و پیروان آن است.
در همین حال داوود فرج زاده بیوشیمیست و عضو مرکز قرآن، حدیث و طب دانشگاه علوم پزشکی بقیهالله(عج)، با بیان اینکه منظور از طب اسلامی طبی است که ناشی از آموزههای دینی، رهنمودهای ائمه معصومبن(ع)، قرآن و احادیث است به ایکنا میگوید: این طب هنوز شکل خود را پیدا نکرده. یکسری شاهکلیدهایی در قرآن در خصوص سلامت مطرح شده و آموزههای دینی در خصوص سلامت در روایتها نیز وجود دارد اما متأسفانه ما روش استنباط این آموزهها را بلد نیستیم و این مشکل ما است.
احیاگر طب اسلامی و مخالفاناز سوی دیگر حجت الاسلام عباس تبریزیان که در برخی محافل از او به عنوان احیاگر طب اسلامی یاد میشود در بیانیهای که چندی پیش نیز بخشهایی از آن در ایکنا منتشر شد: ریشه طب اسلامی را «قرآن و حدیث» و پشتوانه آن را «یقین» دانست و نوشت: اساس طب در دنیا تجربه است و اساس طب اسلامی قرآن و احادیث و تجربه میباشد. علم طب تماما همانند علم فقه است لذا اگر طب را زیر سوال ببریم پس باید فقه را نیز زیر سوال برد؛ همان جواب و دفاعی که از فقه توسط علما مطرح شده عینا ما نیز آن جواب را در دفاع از طب خواهیم داد. البته تکیهگاه طب اسلامی قطع و یقین است و شک و گمان جایگاهی در طب اسلامی ندارد زیرا تفاوت ذاتی بین فقه و طب این است که طب قابل تجربه است و راه برای رسیدن به یقین باز است به این شکل که با استناد به آیات و روایات ابتدا حکم و یا دارویی طبی طبق قواعد متقن فقهی و اصولی استنباط میشود پس از این مرحله که اطمینان بالا حاصل شد طبق آن دارو و حکم طبی تجویز میشود و در نهایت اگر موثر واقع شد این اطمینان بالا تبدیل به یقین خواهد شد، لذا پشتوانه طب اسلامی یقین است.
اما دیدگاه تبریزیان این بار نه از سوی متخصصان پزشکی جدید یا طب سنتی بلکه از سوی حجتالاسلام والمسلمین محمد علی ایازی، هم لباس او مورد انتقاد قرار گرفت و طی یاداشتی که در اختیار ایکنا قرار گرفته بود نوشت: درباره طب اسلامی دو نکته اساسی باید مورد توجه قرار گیرد، تا ثابت شود که ما چیزی به نام طب اسلامی داریم: نخست: ثابت شود در دین اسلام به جز دستوراتی کلی در جهت رعایت بهداشت و سلامت، دستوراتی در جهت چگونگی درمان بیماران آمده است و این دستورات امروز مشکل بیماریها را درمان میکند. مثلاً اگر کسی امروز دچار گرفتگی عروق شد، با دستوراتی از قرآن و حدیث میتوان درمان کرد، و در نتیجه به اسلام نسبت داد که نظام درمان قلب و عروق چنین است. این معنا بسته به اثبات چنین تعالیم معتبری از سوی شرع است. در قرآن که چنین دستوراتی نرسیده است و حتی درباره عدد رکعات نماز و خصوصیات روزه نرسیده است تا چه رسد به نظام پزشکی و این امر در مرتبه دوم رسیدن روایاتی معتبر و اطمینان آور از پیامبر و اهلبیت (علیهمالسلام) است،
وی همچنین مینویسد: گفتهشده علم طب تماماً همانند علم فقه است، نوعی مغالطه است، علم فقه مستند به آیات قطعی قرآن و احادیث معتبر است و در این هزار سال از سوی عالمان بارها غربال شده است لذا مقایسه فقه با طب مقایسهای غلط است و نشانه از خلط مسائل علمی با غیرعلمی است. هیچ فقیهی و عالمی آگاه به مصادر روایات، چنین جرئتی ندارد که بگوید علم طب تماماً همانند علم فقه است مگر بخواهد برای طب دم و دستگاهی قداست آور و دکان درست کند. اما این که گفتهشده تکیهگاه طب اسلامی قطع و یقین است و شک و گمان جایگاهی در طب اسلامی ندارد. سؤال این است که در این کتابهایی که شما به نقل از مصادری مرسل و به نقل و جاده روایات را مستند کردهاید چگونه علم پیدا میشود در صورتی که حدیث مصادر و سلسله سند آن درست باشد ظنیالصدور است.
حجتالاسلام تبریزیان پیش از این و در همایشی در چهار محال و بختیاری خواستار عدم استفاده از واکسن و داروهای شیمیایی شده بود: داروهای شیمیایی از معادن ساخته میشوند و این معادن نیز از خاک هستند، در دین و آئین ما و بنا بر فرمایشات ائمه (ع)، خوردن خاک حرام است و بسیاری بیماریهای جدید نیز در اثر مصرف همین داروهاست.
وی در همایشی دیگر اینبار در ارومیه گفته بود: امروزه تمام مواد مصرفی خوراکی و دارویی ما وابسته به کشورهای غرب، اروپا و نظام صهیونیسم بوده زیرا که آن ها نمی خواهند جامعه سالم و بدور از بیماری داشته باشیم. یا در کارگاهی در لرستان عنوان کرده بود: «امروز در اروپا دیگر آنتیبیوتیکها برای درمان عفونتها و التهابها کارساز نیستند و آنها دارویی برای رفع امراض ندارند، خداوند بشر را رها نمیکند و برای چنین بحرانهایی راهحلهایی را مقابل بشر قرار داده از اینرو خداوند طب اسلامی را بهعنوان تنها راه نجات بشر بر اساس حکمت رونمایی کرده است.
این سخنان حجت الاسلام تبریزیان واکنشهای زیادی را در میان محققان، متخصصان طب سنتی و برخی روحانیون به دنبال داشت چنانکه محمود خدادوست در دیداری که با آیتالله اعرافی در قم داشت گفت: یکی از مهمترین مسائلی که امروز در زمینه طب سنتی و طب اسلامی رخ نمایی میکند، سواستفاده برخی از افرادی است که از این عنوان بهره برداری میکنند. استفاده از عناوین مذهبی در درمان برخی بیماریها که نه جامعه علمی حوزوی آن را تایید میکند و نه علوم پزشکی؛ بلکه این امور از جمله سواستفاده های خطرناکی است که از این عرصه انجام میشود.
وی یادآورشد: این افراد دام خود را در میان بیمارانی که به بیماریهای صعب العلاج دارند، پهن میکنند و نکته خطرناک آن است که این افراد به شدت بیماران و مردم را از علم پزشکی منع میکنند و آنها را مجبور میکنند از شیوههای درمانی من درآوردی خود آنها استفاده نمایند. پیش از آنهم انجمن علمی طب سنتی ایران به این اظهارات تبریزیان واکنش نشان داده بود.
اما فرج زاده در گفتوگویی با ایکنا خواستار محک آکادمیک کارها و اقدامات تبریزیان شده بود، و گفت: برخی از علمای حوزه اکنون در این زمینه در حال کار کردن هستند مثل حجتالاسلام تبریزیان که حتی دارو میسازند و به طور تجربی هم نتیجه میگیرند. اما باید بر روی طرحها و اقدامات این افراد کار آکادمیک و پژوهش دانشگاهی صورت گیرد.
اما این تنها تبریزیان نیست که مورد مخالفت وزارت بهداشت و انجمنهای علمی طب سنتی قرار میگیرد چرا که چندی پیش در پی تعطیلی مرکز حجامت ایران از سوی وزارت بهداشت برخی از پزشکان، محققان و پژوهشگران این حوزه نیز از سوی وزارت بهداشت به متهم به سوءاستفاده از اعتقادات مردم و نداشتن تخصص در امر پزشکی شده بودند.
سوء استفاده به نام دین و به زیان مردم/ علما وارد میدان شوندبا این حال رغبت مردم به طب سنتی و طب اسلامی همچنان بیشتر شده و در کنار طب رایج آرام آرام میرود که به مانند چین یا هندوستان به عنوان بخشی از نظام سلامت کشور قرار گیرد و اگر اختلافات را به کنار بگذارند اتفاق میمونی خواهد افتاد که هم میتواند به بخشی از نیازهای مردم پاسخ داده و هم اینکه راهکارهایی برای اصلاح سبک زندگی مردم ارائه داده که بیشتر به اقتضائات جغرافیایی آنها مطابقت دارد، با رشد روزافزون این استقبال سوء استفاد نیز روز به روز بیشتر میشود رشد کانالها و شبکههای اجتماعی از افراد ناشناس، و غیر پزشک گرفته تا کسانی که حتی تحصیلات حوزوی ندارند اما با سوء استفاده از عقاید دینی مردم از آیات و احادیث برای به کرسی نشاندن کار خود استفاده میکنند موجب شده است تا دغدغهمندان طب اصیل ایرانی اسلامی و سلامت مردم ابراز نگرانی کنند و در این میان انجمن طب سنتی ایران نیز به انتشار بیانیه دیگری از سوء استفاده کنندگان به نام اسلام اعلام برائت جسته و خواستار نظر مراجع تقلید در این رابطه شد.
محمد علی انصاری پور عضو انجمن علمی طب سنتی در این باره به ایکنا گفت: ظهور جریانات خاصی در حوزه طب سنتی ایرانی با عناوین مختلفی از جمله طب اسلامی، طب روایی و… که در سالهای اخیر روند رو به رشدی داشته است، که این امر نگرانی دستاندرکاران نظام سلامت و متخصصان طب سنتی ایرانی را از به خطر افتادن سلامت جامعه و باورها و اعتقادات دینی مردم برانگیخته است ضمن اینکه طب سنتی ایرانی آکادمیک و قانونمند را نیز زیر سوال برده است.
انصاری پور یادآور شد: انجمن علمی طب سنتی ایرانی، با انتشار بیانیهای، از این جریانات خاص که با سوء استفاده از نام اسلام و ائمه معصومین(ع)، به حوزه طبابت و درمان در طب سنتی ایرانی وارد شدهاند، اعلام برائت کرده و نظر علمی و کارشناسی آیات عظام و مراجع تقلید، مسئولین حوزه علمیه و پژوهشکدههای علوم قرآن و حدیث را برای آگاهیبخشی به جوامع علمی و عمومی خواستار شده است.
به نظر میرسد تا حدود زیادی نگرانی انجمن طب سنتی ایران در رابطه با سوء استفاده از عقاید مردم قابل درک باشد چرا که اگر قرار باشد این افراد که تخصصی در کار پزشکی نداشته وصرفا با استناد به آیات و روایاتی توانایی تفسیر آن را نیز نداشته به کار درمان مردم بپردازند عوارض کار آنها نه تنها جان انسانی را خواهد گرفت و عدم نتیجه در کار به نام قرآن و اسلام و ائمه تمام میشود که این امر ضربه به کیان دین خواهد بود و دقیقا این نگرانی است که دخالت علما و مراجع عظام تقلید را در ختم کردن این غائلهها ضروری میکند.
یاسر مختاری