سقوط آخرین ستون‌های سوسیالیسم در آفریقا

تهران- ایرنا- روزنامه اعتماد در گفت ‌وگویی با جعفر قنادباشی کارشناس مسایل آفریقا، نوشت: در حال حاضر ترکیب قدرت در زیمبابوه هنوز مشخص نیست، چرا که انسجام زیادی بین احزاب مخالف وجود ندارد.

در ادامه این گفت ‌وگو آمده است: سه‌شنبه شب خبر رسید که ارتش زیمبابوه با اعزام نیرو به شهر حراره، اقدام به کودتای نظامی کرده است. هر چند صبح روز چهارشنبه نظامیان که تلویزیون زیمبابوه را اشغال و دسترسی به ساختمان‌های دولتی را محدود کرده‌اند، روی صفحه‌های تلویزیون حاضر شدند و اعلام کردند اقدامات آنها کودتا نیست و فقط قصد دارند «اطرافیان فاسد موگابه» را از کنار او دور کنند. جعفر قنادباشی، کارشناس مسائل آفریقا معتقد است که محبوبیت شخص رابرت موگابه، رییس‌جمهور زیمبابوه، در این کشور به حدی است که کودتاگران به سادگی نمی‌توانند بدون احتمال مواجهه با مقاومت شدید مردمی اقدام به برکناری او کنند. قنادباشی در عین حال تاکید می‌کند که با توجه به قدرت اتحادیه آفریقا و مخالفت این سازمان بین‌المللی با کودتا، بعید است بدون چراغ سبز قدرت‌های بزرگ، کودتای اخیر رخ داده‌باشد. در ادامه، متن کامل گفت‌وگوی روزنامه «اعتماد» را با جعفر قنادباشی، کارشناس مسائل آفریقا مطالعه می‌کنید:

**تحولات اخیر زیمبابوه و دخالت نظامیان برای انجام تغییرات سیاسی به چه دلیل آغاز شده است و چه انگیزه‌هایی پشت کودتای اخیر در این کشور وجود دارد؟
البته بیش از سه دهه است که رابرت موگابه، رییس‌جمهور زیمبابوه زمام امور را بر عهده دارد، بیش از ٣٧ سال از ١٩٨٠ تاکنون، ایشان در زیمبابوه قدرت را در اختیار دارد. چیزی که در ظاهر به عنوان دلیل این اتفاق اعلام شده است، به اختلافاتی بازمی‌گردد که در مورد جانشینی آقای موگابه و معاون او وجود دارد. در واقع رقابتی میان منانگاگوا، معاون موگابه در حزب زانو-پی‌اف و همسر او برای جانشینی رییس‌جمهور کهنسال زیمبابوه وجود دارد. ارتش بعد از کنار گذاشته‌شدن امرسون منانگاگوا، از مقام معاونت به نفع او وارد عمل شده است تا اجازه ندهد همسر موگابه، گریس موگابه، به مقام معاونت و در نتیجه بر اساس قانون اساسی جدید، در صورت کناره‌گیری یا مرگ رییس‌جمهور، جانشین او انتخاب شود.

اما نباید نقش کشورهای خارجی در این موضوع را نادیده‌گرفت. زمانی که نزدیک به ١۵ سال پیش اتحادیه آفریقا جایگزین سازمان وحدت آفریقا شد، امکان انجام کودتا در کشورهای آفریقایی به‌شدت کاهش یافت، چرا که با حضور این اتحادیه، دیگر کشورهای آفریقایی معمولا به هیچ عنوان حاضر به پذیرش نظام‌های حاصل از کودتا در بین کشورهای عضو نیستند. در نتیجه برای اینکه این کودتا توانایی شناسایی و پذیرش توسط کشورهای دیگر آفریقایی داشته‌باشد، قطعا وجود یک چراغ سبز قدرتمند از سوی قدرت‌های خارجی برای انجام آن وجود داشته‌باشد.

**کودتاگران اعلام می‌کنند که با شخص رابرت موگابه مشکلی ندارند و برای کنار زدن اطرافیان فاسد او وارد عمل شده‌اند. دلیل این امر چیست؟
دلیلش جایگاه موگابه در بین مردم آفریقا و همچنین اهمیت او به عنوان یکی از مشهورترین و قدیمی‌ترین رهبران آفریقایی است. موگابه به عنوان یکی از قدرتمندترین و موثرترین رهبران عدم تعهد و جهان سوم از احترام زیادی برخوردار است. موگابه به عنوان ریاست اتحادیه آفریقا هم برگزیده شده و یکی از استوانه‌های تشکیل اتحادیه آفریقا است. به همین دلیل هم هست که می‌گویم کودتا بدون همکاری و چراغ سبز خارجی امکان‌پذیر نیست.

**این دخالت خارجی فقط از سوی کشورهای آفریقایی است یا قدرت‌های جهانی هم در آن نقش بازی می‌کنند؟
قطعا کشورهای غربی نقش دارند، خصومت بسیار شدیدی هم بین دولت آقای موگابه و دولت بریتانیا از سال ١٣٨٠ یا ٢٠٠٢ وجود دارد. در آن دوران رابرت موگابه با اجرای یک قانون اصطلاحات ارضی، زمین‌های متعلق به بریتانیایی‌تبارها را میان مردم زیمبابوه تقسیم کرد، همین اقدام او با واکنش تند بریتانیا مواجه شد و حتی دولت زیمبابوه از مجموعه دولت‌های مشترک‌المنافع یا اتحادیه کشورهای هم‌سود که از دولت‌های مستعمراتی پیشین بریتانیا تشکیل شده است اخراج شود. در حال حاضر ۵٢ کشور عضو این اتحادیه هستند.

از همان زمان که اصلاحات ارضی موگابه آغاز شد، دولت‌های بریتانیا و ایالات متحده امریکا تحریم‌های شدیدی را علیه این کشور آفریقایی برقرار کردند. یکی از امیدواری‌های اصلی کودتاگران این است که اقدام‌های آنها از سوی بریتانیا و امریکا مورد حمایت واقع شود. تاکید می‌کنم، هرچند در ظاهر عنوان می‌شود که ریشه کودتا در مسائل و اختلاف‌نظرهای داخلی در زیمبابوه است، به هیچ عنوان نمی‌توان پذیرفت که این کودتا بدون هماهنگی با کشورهای خارجی انجام شده‌باشد.

احتمال مداخله خارجی و حمایت‌های بعدی از اقدامات کودتاگران را نمی‌توان به هیچ عنوان نادیده‌گرفت. بسیار محتمل است که دولت بریتانیا که زیمبابوه یکی از مستعمرات سابقش بوده و ثروتمندان بریتانیایی، منافع زیادی در مزارع حاصلخیز این کشور داشتند و سفارتخانه بسیار قدرتمند و موثری در حرار دارد، در این اقدامات نقش محوری داشته ‌باشد.

**به جز گریس موگابه، همسر رییس‌جمهور و امرسون منانگاگوا، معاون او، پیش از این شاهد نقش‌آفرینی مورگان چانگیرای به عنوان یکی از اصلی‌ترین شخصیت‌های اپوزیسیون سیاسی در زیمبابوه بودیم. آیا چانگیرای که در دو انتخابات در گذشته رویاروی موگابه ایستاده بود، نقشی در تحولات اخیر دارد؟
چانگرای مدتی به عنوان یکی از اصلی‌ترین چهره‌های سیاسی زیمبابوه مطرح بود، اما مدت زیادی است که نقش او مانند گذشته نیست و قدرتش را از دست داده است. چانگرای در گذشته حزبی را تاسیس کرده‌بود با عنوان تغییر برای دموکراسی در دو انتخابات گذشته زیمبابوه هم توانسته ‌بود آرای زیادی را به خود اختصاص دهد، اما این حزب دچار انشقاق شده است و شاخه آقای چانگرای از قدرت سابق برخوردار نیست. شاید نزدیک به یک دهه پیش، چانگرای نیمی از آرای مردمی در زیمبابوه را در اختیار داشت و حزب او از حمایت غربی‌ها هم برخوردار بود و حتی بعد از برگزاری انتخابات بسیار جنجالی در زیمبابوه، نهایتا به عنوان نخست‌وزیر دولت رابرت موگابه هم انتخاب شد.

در حال حاضر ترکیب قدرت در زیمبابوه هنوز مشخص نیست، چرا که انسجام زیادی بین احزاب مخالف وجود ندارد. در ادامه نباید انتظار داشت که حزب زانو‌پی‌اف تحت رهبری موگابه و با معاونت منانگاگوا، قدرت را در اختیار دیگران قرار دهد یا از صحنه سیاسی به این زودی حذف شود. هر اتفاقی در قدرت رخ بدهد، در کوتاه‌مدت به رهبری حزب زانو پی‌اف انجام خواهد شد و قاعدتا اگر قرار بر تغییراتی هم باشد با انشعاب در حزب زانو پی‌اف رخ می‌دهد.

قطعا در آینده شاهد مقاومت‌هایی از سوی احزاب دیگر خواهیم بود و تحرک بیشتری در احزاب اپوزیسیون می‌بینیم، اما در کوتاه‌مدت پیش‌بینی می‌شود که نظامیان قدرت را در اختیار خواهند داشت، اما برای کسب قدرت وعده انتخابات سراسری می‌دهند و در میان‌مدت باید منتظر یک انتخابات در این کشور بود که قدرت از نظامیان به غیرنظامیان منتقل شود هرچند جانشینی منانگاگوا به دلیل تغییراتی که در قانون اساسی به وجود آمده است در صورت کناره‌گیری موگابه، به صورت خودکار و بدون انتخابات انجام می‌شود، اما در نهایت برای کسب مشروعیت سیاسی، منانگاگوا مجبور است به جای تکیه بر نظامیان، ریاست‌جمهوری خود را به آرای عمومی بگذارد.

**منانگاگوا چقدر ممکن است در رای‌گیری عمومی موفق باشد؟
در مورد شخص او روشن نیست، اما نباید جایگاه و محبوبیت شخص موگابه در بین مردم زیمبابوه را از یاد برد. به همین دلیل است که ارتش در هر یک از بیانیه‌هایی که از ابتدای اقدامات اخیر داده است، این نکته را مورد اشاره قرار می‌دهد که هیچ خللی به موگابه وارد نشده است و اگر تحولی توسط ارتش صورت می‌گیرد علیه موگابه نیست، بلکه علیه اطرافیان اوست. چنین اصراری از سوی ارتش به دلیل اعتبار و محبوبیتی است که موگابه در بین مردم دارد.

هر کسی قرار باشد جانشین آقای موگابه بشود بخت بسیار ناچیزی برای این دارد که بتواند بدون تقسیم کردن قدرت، شخصا تمام قوا را در اختیار بگیرد. من شخصا محبوبیت موگابه را از نزدیک دیده‌ام، اینکه موگابه همواره در میان مردم حضور می‌یافت و حتی گاهی روزانه در نزدیکی کاخ ریاست‌جمهوری بدون کمترین تشریفاتی با مردم عادی گفت‌وگو می‌کرد. در نتیجه جایگاه و اعتبار موگابه چه در آفریقا، چه در جهان سوم و چه به عنوان یک رهبر شناخته‌شده در جهان، باعث می‌شود که هر فردی برای جانشینی او اقدام کند، برای جمع کردن تمام قوا در اختیار خود با مشکل مواجه خواهد شد.

**اقدامات نظامیان زیمبابوه در دیگر کشورهای منطقه جنوب آفریقا چه اثری خواهد داشت؟
ابتدا باید بگویم که ما شاهد فروپاشی آخرین پایگاه‌های نظام‌های سوسیالیستی در آفریقا هستیم، بعد از اوگاندا که با برگزاری انتخابات شاهد انتقال قدرت از احزاب چپ‌گرا به احزاب غرب‌گرا بودیم، حالا در زیمبابوه هم به نظر می‌رسد آخرین نشانه‌های یک رهبری سوسیالیستی و چپ‌گرای قدیمی در حال از بین رفتن است. امروز حکومت‌های مهم آفریقایی دستخوش تغییرهای جدی شده‌اند. برای مثال در مرزهای زیمبابوه، مهم‌ترین همسایه این کشور آفریقای جنوبی است که نظام حاکم بر این کشور، تحت رهبری جیکوب زوما را به هیچ‌وجه نمی‌توان استمرار دولت‌های پساآپارتاید نلسون ماندلا و تابو امبکی دانست، هرچند زوما شخصا از حزب کنگره ملی آمده است و سوابق چپ‌گرایانه دارد، اما استقلال نظر و دیدگاه‌های مشابه ماندلا ندارد.

امروز مسائلی مانند بدرفتاری با کارگران معادن، فساد و مشکلات دیگر، حتی گاهی بسیار بدتر از دوران رژیم آپارتاید در این کشور وجود دارد. اما شرایط آفریقای جنوبی با زیمبابوه کمتر قابل مقایسه است چرا که در آفریقای جنوبی نوعی نظام سرمایه‌داری حاکم است اما در زیمبابوه یک حکومت سوسیالیستی حاکم بود و آزادی‌های اقتصادی بسیار محدود‌تر بود. تحولات زیمبابوه از چند جهت می‌تواند بر آفریقای جنوبی تاثیر داشته‌ باشد، طی دو دهه گذشته و بعد از تحریم‌های غرب علیه زیمبابوه، میلیون‌ها شهروند این کشور برای یافتن شغل و درآمد بیشتر به آفریقای جنوبی مهاجرت کرده‌اند و درصورتی که احساس بکنند که امکان ایجاد تغییرات جدی و برداشته‌شدن تحریم‌ها و بازگشت تجار بریتانیایی وجود دارد به این کشور بازخواهند گشت.

*منبع: روزنامه اعتماد؛ ۱۳۹۶،۸،۲۷
**گروه اطلاع رسانی**۲۰۵۹**۲۰۰۲**انتشاردهنده: فاطمه قناد قرصی

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

9 + 20 =