مرگ خاموش قنات ها

به گزارش ايرنا كشور ايران در منطقه خشك و نيمه خشك جهان واقع شده و ايجاد قنوات يكي از ابتكارهاي ايرانيان براي مبارزه با كمبود آب در روستاها بود كه كاربردهاي گوناگوني از جمله مسائل مربوط به حيات و بقاي انسان از جمله تامين آب شرب انسان و دام، مصارف كشت و كار و ساير موارد داشته است.
حفر قنوات شامل احداث چشمه هاي زيرزميني و ايجاد مسيرهاي مناسب زيرزميني به عنوان يكي از مهمترين ميراث هاي فرهنگي بازمانده از گذشتگان، از شاهكارهاي ايرانيان بود كه حدود سه هزار سال قبل به ما ارث رسيده و به گفته كارشناسان طول قنات هاي ايران از طول خط كمربندي دور زمين بزرگتر است.
به طور عموم ايران سرزميني خشك و كم آب است كه درك اين مساله سبب شده مردم اين سرزمين از قديم الايام به اهميت آب و تاثير آن در روند اجتماعي خود توجهي ويژه معطوف كرده و آب را مقدس بشمارند.
هنگامي كه به دشت هاي خشكيده و تفتيده خراسان جنوبي مي نگريم در دل زمين قنات هايي را مي بينيم كه زماني شريان هاي زندگي در دل كوير و بيابان محسوب مي شدند.
حفره هايي كه با عبور از زيرزمين به انسان هاي دل كوير حيات بخشيده اند اما اكنون حيات شان به خطر افتاده است، همان قنات هايي كه در هياهوي گرماي كوير سال هاي سال بي منت آب پاكيزه و زلال به مردم هديه مي دادند اكنون خشكيده شده اند.
اين در حاليست كه هنوز برخي قنوات به عنوان شاهرگ حياتي برخي مناطق محسوب شده و حيات بسياري از روستاها و آبادي ها به آنها وابسته است.
از جمله آن مي توان به قنوات بلده فردوس اشاره كرد كه ثبت جهاني شده است، كاريزي با 14 رشته قنات و چهار چشمه كه آبهاي سطحي را از دره ها جمع آوري كرده و در يك شبكه پيچيده به هم وصل مي شود و يك شاه جوي پديد مي آورد.
خراسان جنوبي با دارا بودن 6 هزار و 525 رشته قنات بعد از خراسان رضوي داراي بيشترين رشته قنات در سطح كشور و شهرستان بيرجند با يكهزار و 770 رشته قنات، بيشترين قنوات اين استان را به خود اختصاص داده است.
مدير آب و خاك و امور فني و مهندسي سازمان جهاد كشاورزي خراسان جنوبي در گفت و گو با خبرنگار ايرنا گفت: در حال حاضر بسياري از قنوات استان در روستاها، آبادي ها و شهرها خشك شده و براي نگهداشت جمعيت در اين مناطق بايد به سمت احياي قنوات رجوع كرد.
محمدحسن غلامي افزود: تاريخ سه هزار ساله اين منابع آبي كه همواره نقش بنيادين در توسعه كشاورزي و فعاليت هاي مربوط به آن داشته است اكنون با كمبود بارندگي و حفر چاه هاي عميق به يغما برده شده اما براي احياي قنوات بايد فكر اساسي شود.
وي بيان كرد: اكثر قنات هاي استان نياز به بازسازي و احيا دارند اما محدود بودن منابع دست ما را از پشت بسته است.
وي اظهار داشت: با اعتبارات محدودي كه سال گذشته براي احياي قنوات به استان اختصاص يافت بدون شك تا 50 سال آينده هم نخواهيم توانست قنوات را احيا و بازسازي كنيم.
مدير آب و خاك و امور فني و مهندسي سازمان جهاد كشاورزي خراسان جنوبي يادآور شد: سال گذشته 72 رشته قنات در استان احيا و بازسازي شد و اميد است روند اختصاص اعتبار به اين موضوع حياتي افزايش يابد.
غلامي افزود: در مجموع 51 رشته قنات در سطح حريم شهرها واقع شده كه در شهر بيرجند 14 رشته قنات از زير منازل مسكوني مردم عبور مي كند، اين قنوات بسيار مخاطره آميز بوده و بايد تمهيدات ويژه اي براي آن انديشيده شود.
نماينده مردم نهبندان و سربيشه در مجلس شوراي اسلامي نيز گفت: قنات هاي استان از جمله در شهرستان نهبندان روز به روز در حال خشك شدن است و وضعيت را بحراني كرده است.
نظر افضلي بيان كرد: بايستي با تخصيص اعتبار مناسب به طرح هايي مانند آبخوان داري، احيا و مرمت قنوات و اجراي طرح ها، جان قنوات را نجات و به آن زندگي دوباره بخشيد.
وي چندي پيش هم در گفت و گو با خبرنگار ايرنا، احياي قنوات را قصه پرغصه همه جانبه خراسان جنوبي دانست و گفت: براي احيا و مرمت قنوات 2 شهرستان نهبندان و سربيشه حداقل 100 ميليارد تومان اعتبار نياز است.
وي بيان كرد: براي احيا و مرمت قنات هاي استان نياز به اختصاص اعتبار ويژه اي از محل صندوق توسعه ملي هستيم.
وي با بيان اينكه بايد بحث قنوات را جدي تر بگيريم، افزود: ستاد احياي قنوات در كشور براي اين منظور تشكيل شده اما با بودجه هاي محدود اين ستاد نمي توان اميدي به احياي قنوات داشت.
افضلي اظهار داشت: كار خوبي كه اخيرا توسط كميسيون كشاورزي تصويب و در مجلس راي آورد اصلاح بند ب تبصره ماده 32 برنامه ششم بود كه براي بازسازي و احياي قنوات همانند پروژه آبياري نوين طرح 85 درصد 15 درصد در نظر گرفته شود.
وي ادامه داد: كول گذاري، طوقه چيني ميله چاه، حفر، بغل چيني، سنگ كاري و كف شكني از عمليات انجام شده براي مرمت و احياي قنوات است اما رسيدگي به بالادست و پايين دست قنوات نيز بايد مدنظر قرار گيرد.
وي احيا و پايداري قنوات را براي حفظ و نگهداشت جمعيت امري بسيار ضروري دانست و افزود: طي سال هاي اخير روستاهاي مرزي زيادي به دليل كمبود بارندگي ها و خشك شدن قنوات مجبور به ترك روستا و مهاجرت شده اند.
يكي از كشاورزان بخش عربخانه نهبندان هم گفت: با توجه به اقليم خشك و كم باران منطقه يكي از موثرترين راه ها براي تقويب آب زيرزميني و افزايش آبدهي قنوات احداث سدهاي خاكي در سرشاخه هاي حوزه آب ريز و در طول مسيرهاي اصلي است.
حسن جمالي افزود: سد بالادست روستاي فريدون بخش عربخانه ساليان سال است مورد مطالبه قرار گرفته اما هنوز تعيين اعتبار نشده و با احداث اين سد حداقل پنج روستا در بالادست بهره مند خواهند شد.
وي اظهار داشت: حفر چاه هاي عميق در دشت هاي بيجان منطقه عربخانه از جمله دشت مختاران و سهل آباد حاصلخيزي جز خشكي قنوات و ويراني روستاها نداشته است، جاهايي كه بعضا جز محصولات جاليزي آب بر و بي كيفيت محصولي توليد نمي شود.
اين كشاورز گفت: ترويج و گسترش كشاورزي در اين منطقه مي تواند يكي از راه هاي ادامه فعاليت كشاورزي اصولي و غلبه بر مسئله كم آبي باشد.
جمالي تاكيد كرد: احياي قنوات مخروبه و متروكه، ايزوله كردن كف قنوات با مواد پلاستيكي و پليمري مي تواند تا حدود زيادي از هدر رفت آب جلوگيري كند.
وي ادامه داد: همچنين با لوله كشي آب در اراضي كشاورزي و توجه به مجتمع هاي آبرساني اصولي به تمامي روستاهاي منطقه مي توان تا حدودي از اتلاف و هدررفت آب قنوات جلوگيري و در عوض به كشاورزي كمك شاياني كرد.
آري با خشك شدن قنوات بسياري از روستاهاي مرزي استان تخليه شده و كشاورزاني كه خود روزي از خبره ترين افراد در ايجاد قنوات و حيات بشر از اين طريق بودند امروز با حاشيه نشيني در شهرهاي بزرگ به كارگران روزمزد تبديل شده اند.
روند رو به رشد خشكسالي هاي اخير و بحران كمبود آب، اهميت احياي قنوات براي استحصال آب مصارف شرب، كشاورزي و دامپروري و در برابر آن ايجاد رونق اقتصادي در مناطق روستايي و عشايري را دوچندان مي كند.
7557 * 6054