نورنیوز ـ گروه فرهنگ: برگزاری موفقیت‌آمیز هفته فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در روسیه و استقبال گسترده هنرمندان، موسیقی‌دانان، اهالی فرهنگ و خبرنگاران روسی از این رویداد، مورد توجه بسیاری از صاحب‌نظران حوزه دیپلماسی و سیاست خارجی، خصوصا دیپلماسی عمومی و فرهنگی کشورمان قرار گرفته است.
در این خصوص گفت‌وگویی با دکتر «حنیف غفاری» مشاور رسانه‌ای رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی که در مسکو حضور دارد، صورت دادیم که از نظر می‌گذرد:
نورنیوز: این روزها در ارتباط با برگزاری هفته فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در روسیه، بیش از پیش شاهد به کارگیری و استخدام واژه «دیپلماسی فرهنگی» هستیم. این کلیدواژه را با توجه به مختصات جهان امروز و زمانی که در آن به سر می‌بریم، چگونه تحلیل می‌کنید؟
غفاری: به طور کلی در یک نگاه کلان و در بعد ذهنی و انتزاعی، فرهنگ یک رهیافت کلان در عرصه روابط بین‌الملل محسوب می‌شود و دولت‌ها مولود فرهنگ‌ها هستند. رئالیست‌ها و نئورئالیست‌ها در حوزه روابط بین‌الملل، فرهنگ را تابعی از دولت‌ها و اراده آنها دانسته و به صورت غیر اعلامی اما محسوس، به نوعی فرهنگ دستوری و خط‌کشی شده معتقد هستند. در برخی موارد نیز میان مقولاتی مانند فرهنگ، عرف و هنجار شاهد خلط مرزهای مفهومی و مصداقی بوده‌ایم به‌گونه‌ای که عرف جاری در یک جامعه به مثابه فرهنگ عمومی آن به دیگر کشورها معرفی شده است.
در نظام جمهوری اسلامی ایران اما، فرهنگ تابعی از متغیرهای ثابت یا تصادفی نیست. ما فرهنگ را مبنا و مصدری برای فهم و ادراک دیگران از خود تلقی می‌کنیم. اتفاقا ما در پدیده‌های گذشته و جاری در حوزه روابط بین‌الملل، زمانی موفق شده‌ایم که درک جوامع گوناگون نسبت به خود را اصلاح کرده یا شکل داده‌ایم.
اساسا نمی‌توان نظام جمهوری اسلامی ایران را منهای قدرت فرهنگی تصور کرد زیرا گفتمان انقلاب اسلامی فرهنگ‌محور است. اکنون ۴۴ سال از پیروزی انقلاب اسلامی ایران سپری شده و ما به درستی مشغول تنظیم ساختار دیپلماسی فرهنگی خود با نگاهی تکلیف‌گرا و نتیجه‌محور هستیم. در اینجا ما به انجام تکلیف خود اکتفا نمی‌کنیم، بلکه این تکلیف‌گرایی را معطوف به نتیجه‌گرایی و نیل به منافع ملی خود تعریف می‌کنیم.
شاید این قیاس برای مخاطبان جالب باشد اما دیپلماسی فرهنگی نه یک میان رشته است و نه یک ترکیب نامتجانس! دیپلماسی فرهنگی حتی از ترکیبی مانند اقتصاد سیاسی نیز پیچیده‌تر است زیرا استخدام عناصر و مولفه‌های قدرت نرم و فرهنگی یک کشور در عرصه دیپلماسی با استناد به یک فرمول ثابت و یکسان امکان‌پذیر نیست.
دیپلماسی فرهنگی تابعی از هوشمندی در درک زمان و مکان و به کارگیری بهترین فرمول و تاکتیک برای رسیدن به اهداف کلان و خرد کشور است. همان‌گونه که مشاهده می‌کنیم دیپلماسی فرهنگی تلفیقی از ریاضیات و علوم سیاسی نیست، بلکه ترکیبی از قدرت چیستی‌شناسی پدیده‌ها و تطبیق مصادیق و مفاهیم در حداقلی‌ترین زمان ممکن است. حتی در تشریح دیپلماسی فرهنگی در عصر حاضر باید نگاه فرسایشی و بلندمدت محض به عرصه قرهنگ را با نوعی نگاه عمل‌گرایانه و پویا جایگزین کرد.
قطعا مولفه‌های فرهنگی در بلندمدت تثبیت می‌شوند اما این هنر یک کشور است که چگونه و با چه سرعتی خلق یا بازتعریف آن را صورت دهد. ما در دیپلماسی فرهنگی از همان ابتدا به سراغ «تثبیت الگوها» نمی‌رویم، بلکه بسیاری از پدیده‌ها را خود می‌سازیم و خلق می‌کنیم.
نورنیوز: با توجه به مقدمه جامعی که ذکر کردید، رویکرد کنونی کشور در عرصه دیپلماسی فرهنگی را چگونه تفسیر می‌کنید؟ در این خصوص آیا نقاط قوت و ضعفی وجود دارد؟
غفاری: در دوران تحولی جدید که با محوریت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و معطوف به نگاه اصولی و عملیاتی دولت محترم نسبت به مقوله دیپلماسی عمومی شکل گرفته است، قطعا دیپلماسی فرهنگی از انزوا خارج شده و در حال جایابی صحیح خود در منطقه راهبردی و سیاست خارجی کشور است.
طبیعی است که هنوز این جایابی به صورت کامل صورت نگرفته و در مواردی نیز کند پیش می‌رود. با همه این اوصاف، ریل‌گذاری صورت گرفته و عزم سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی جهت ترویج این دیپلماسی پویا و انعکاس آن در نما و حتی زیربنای سیاست خارجی کشور ستودنی است. مسیر زیادی را در این خصوص پیش رو داریم اما ریل‌گذاری صحیحی در این خصوص صورت گرفته و نمادها و آثار دیپلماسی فرهنگی در حال نمایان شدن است.
برگزاری موثر هفته فرهنگی ایران در روسیه و اقبال تحسین برانگیز و حتی در مواردی غیر قابل انتظار شهروندان، اهالی هنر و رسانه‌های روسی را نسبت به این رویداد فرهنگی می‌توان مشاهده کرد. اینکه موسیقی ایرانی و صنایع سنتی و خلاق و نوین ما به این شکل مورد تحسین و اقبال قرار می‌گیرد نشان می‌دهد که ظرفیت بزرگی در حال احیاست.
دیپلماسی فرهنگی اکنون یک منظومه عملیاتی است نه فقط یک واژه و مفهوم زیبا! قطعا در آینده مناسبات جهانی جایی برای سخن گفتن از ظرفیت‌های بالقوه ما در عرصه دیپلماسی فرهنگی وجود ندارد مگر اینکه ما فرهنگ غنی خود را به ملت‌های دنیا عرضه کنیم. این وظیفه البته دشوار است زیرا ما در خلاء و از نقطه صفر وارد میدان نشده‌ایم. دشمنان روایت‌گری‌های مسموم، معکوس و هدف‌مندی را علیه تمدن و فرهنگ غنی اسلامی-ایرانی صورت داده‌اند زیرا به وضوح می‌دانند اگر این فرهنگ به صورت واقعی و ملموس به جهانیان عرضه شود، جایی برای ایران‌هراسی تصنعی باقی نخواهد ماند.
نورنیوز: هفته فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در دو شهر مسکو و سن پترزبورگ چگونه در حال برگزاری است؟ چه نکات قابل توجهی در این خصوص وجود دارد؟
غفاری: به استقبال فوق‌العاده مخاطبان گوناگون روسی در این خصوص اشاره کردیم، موضوعی که نشان می‌دهد فرهنگ و هنر ایرانی تا چه اندازه می‌تواند به خمیرمایه و نمادی برای ارائه تصویر واقعی از کشور عزیزمان به جهانیان تبدیل شود.
گرچه هفته‌های فرهنگی زیادی در طول حضور دولت‌ها و در سال‌های مختلف از سوی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در خارج از کشور برگزار شده است، اما برگزاری هوش‌مندانه، عزت‌مندانه و گسترده هفته فرهنگی ایران در روسیه نشان می‌دهد که نگاه تحولی در عرصه فرهنگ و دیپلماسی فرهنگی در حال ثمردهی است. از این رو برگزاری هفته فرهنگی ایران در روسیه را نه تنها نقطه عطفی در مناسبات تمدنی، تاریخی و فرهنگی دو کشور، بلکه باید نقطه عطفی در عرصه دیپلماسی فرهنگی کشور تلقی کرد.
نورنیوز