نورنیوز ـ گروه فرهنگ و جامعه: با نواخته شدن زنگ پایان جشنواره فیلم فجر در شامگاه ۲۲ بهمن، نوبت به اهالی موسیقی رسید تا از ۲۳ بهمن، تالارهای هفتگانه تهران و نیز سالن‌‌های اجرای موسیقی در ۱۴ استان کشور را با طوفانی از نُت و نغمه و نوا جان ببخشند. از دوشنبه تا ۲۸ بهمن، ۶ شب، سرزمین هنر در تسخیر سازهای کوک، صداهای ساخته، و پارتیتورهای آماده است تا حاصل آفرینش‌ها و ساخته‌‌های اهالی موسیقی ایران، گوش مردم و داوران را بنوازد و دل‌ها را به شوق بیاورد. این، سی و نهمین جشنواره موسیقی فجر است که برگزار می‌شود؛ مراسمی که چراغش از سال ۱۳۶۴ روشن شد و اکنون به رخدادی قابل اعتنا در زیست بوم هنری ایران تبدیل شده است. هرچند نمی توان شکل کنونی جشنواره را آرمانی ترین و کامل ترین دانست اما روند بالنده و رو به کمال آن نشان از پویایی خانواده موسیقی ایران دارد؛ روندی که آنقدر قدرت ذاتی داشته که مخالفان و منتقدان پرنفوذ موسیقی را مقهور خود ساخته و استمرا حضور این هنر را در پهنه فرهنگ ایران،رسمیت بخشیده است.
موسیقی ایران، هنری در خدمت تحول
موسیقی در ایران معاصر، سرنوشتی تراژیک و پارادوکسیکال داشته است. تقریبا هیچ حرکت تحولی اجتماعی و سیاسی در تاریخ معاصر ایران را نمی توان سراغ گرفت که موسیقی به آن، قدرت و شتاب و برندگی نداده باشد. سرودها و تصنیف‌ها و ساخته‌‌های آهنگسازان ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، از اصلی ترین عوامل برای انسجام بخشیدن به نیروهای اجتماعی بود. نقش موسیقی در تحولات معاصر ایران غیرقابل انکار است. اما متاسفانه به تناسب نقش پررنگی که داشته سهم خود را هنوز به دست نیاورده است. هنوز افراد و جریان‌‌های پرنفوذی را خصوصا در شهرستان‌ها می‌توان سراغ گرفت که هویت و حیثیت موسیقی را به رسمیت نمی شناسند و هرجا خوش داشته باشند روی صدای نجیب موسیقی ایران، پارازیت هایی از جنس تنگ نظری و سلیقه گرایی می‌اندازند. هرچند این مزاحمت‌ها معدود و کم شمارند اما همین اندک مداخله‌‌های بی منطق و غیرقانونی هم به رنجش اهالی موسیقی و فرسایش امید و نشاط این هنرمندان می‌انجامد. آنچه تابستان امسال در جریان کنسرت علیرضا قربانی در اصفهان رخ داد و به لغو برنامه او در این شهر هنرپرور منجر شد از دل آزارترین رخدادهای عرصه موسیقی در سال‌‌های اخیر بود. پیش از این، در خوزستان و خراسان هم اتفاقات دل آزاری از همین جنس روی داده بود. با گذشت ماه‌ها از آن اتفاق و وعده مدیران ارشد اصفهانی و پیگیری مدیران وزارت فرهنگ برای جبران آن خسارت، نه تنها کنسرت قربانی تجدید نشد بلکه به تازگی رفتار غیر قابل قبول دیگری در همین شهر صورت گرفت و نوازنده یک گروه موسیقی را به دلیل زن بودن، از جمع نوازندگان گروه حذف کردند.
اما به رغم چنین تنگ نظری‌ها و سلیقه گرایی‌‌های ناموجه و غیرقانونی، کاروان موسیقی ایران با صلابتی روزافزون در حرکت است. شاید در هیچ دوره ای، میل خانواده‌ها برای تشویق فرزندان شان در آموزش موسیقی تا این حد فراگیر نبوده است. غیر از هنرستان ها، دانشکده‌ها و مراکز دانشگاهی موسیقی، اکنون با انبوه امیدوارکننده‌‌‌ای از آموزشگاه‌‌های معتبر و خوشنام موسیقی مواجهیم که سرمایه‌‌های آتی این هنر را در دل خود می‌پرورانند. کنسرت‌ها و برنامه‌‌های فراوانی در سراسر کشور برگزار می‌شوند که با استقبال بیرون از تصور مردم و مخاطبان مواجه می‌شوند. اکنون می‌توان به رغم تمام مشکلاتی که در عرصه موسیقی وجود دارد ادعا کرد که موسیقی در ایران، هم به پدیده‌‌‌ای اجتماعی و خانوادگی تبدیل شده و هم به منطق اقتصاد و درآمدزایی نزدیک شده و از هنری غیرانتفاعی به هنری مردمی و سودآور تغییر شکل داده است.
رخدادهای رقابتی، مسابقات، یادبودها، و جشنواره‌‌های دولتی و خصوصی فراوانی در این عرصه برگزار می‌شود که همگی مایه خرسندی و امیدواری است و روزهای بهتری را برای فردای موسیقی ایران نوید می‌دهد. جشنواره موسیقی فجر در کنار جشنواره موسیقی جوان و جشنواره موسیقی نواحی یکی از شاخص ترین این برنامه هاست. هرچند بضاعت و بنیه موسیقی ایران بارها و بارها بیرون از چارچوب جشنواره هاست اما در همین رخدادها و ضیافت‌‌های سالانه هم می‌توان قدرت و ظرفیت این هنر ریشه دار را در ایران شاهد بود.
جشنواره موسیقی در نُت سی ونهم
رخدادی که از دوشنبه شب در زیست بوم هنری ایران ظهور می‌کند سی ونهمین دوره از جشنواره موسیقی فجر است که با رویکرد عدالت فرهنگی و مردمی شدن فرهنگ آغاز می‌شود. این جشنواره که در سال ۱۳۶۴ و با نام اولیه «جشنواره سراسری سرود و آهنگ‌های انقلابی» شکل گرفت به مرور تحولاتی را به خود دید. تاریخچه جشنواره موسیقی فجر نشان می‌دهد که ۶ سال پس از پایه گذاری، عنوان “بین المللی” به آن اضافه شد و از سال ۱۳۷۰ گروه‌‌های موسیقی زیادی از سایر کشورها در آن به اجرای برنامه پرداختند. ۶ سال بعد از این زمان یعنی در سیزدهمین دوره از جشنواره موسیقی فجر به سال ۱۳۷۶ هم، برای نخستین بار، زنان موسیقیدان و نوازنده ایران، سازهایشان را کوک کردند و برای اولین بار در جشنواره به صدا درآوردند. از آن زمان، حضور زنان در این رخداد سال به سال رنگ و رونق بیشتری گرفته تا آنجا که افتتاحیه جشنواره امسال به اجرای گروه موسیقی زنان “نهال” سپرده شده است. و نهایتا اینکه از دوره بیست و سوم، یعنی سال ۱۳۸۷، جشنواره حالت رقابتی به خود گرفت و آثار در معرض داوری و ارزیابی بزرگان موسیقی ایران قرار گرفت. این جنبه از جشنواره همچنان ادامه دارد و برنامه‌ها در دو بخش رقابتی و غیررقابتی عرضه می‌شوند.
در جشنواره سی و نهم، هفت تالار وحدت، رودکی،ارسباران، بهمن، سوره حوزه هنری، کوشک باغ هنر، و میلاد نمایشگاه بین الملی تهران در ۷۲ سئانس و ۸۱ اجرا، میزبان آثاری در شاخه‌‌های موسیقی ارکسترال،کلاسیک، ردیف دستگاهی، نواحی، کودک و نوجوان، پاپ، سرود، و بین الملل خواهند بود. به این ۷ تالار، سالن‌‌های ۱۴ استان کشور را هم بیفزایید که گروه‌‌های موسیقی مختلف در آنها به اجرای برنامه می‌پردازند. در بخش رقابتی، مجموعا ۴۰۵ اثر شامل آلبوم، تک آهنگ، اجرای صحنه ای، نماهنگ، و کتاب، بر سر جایزه “باربد” با هم رقابت می‌کنند. به طور کلی در جشنواره سی ونهم ۲۱۰۹ هنرمند حاضرند که از این تعداد ۸۲۲ نفر زن و ۱۲۸۷ نفر مرد هستند. از ۳ استاد پیشکسوت موسیقی ایران نیز در اختتامیه جشنواره قدردانی به عمل خواهد آمد: استاد فضل الله توکل (آهنگساز و سنتورنواز)، استاد درویش رضا منظمی ( آهنگساز و نوازنده کمانه و ویولن)، و استاد همایون رحیمیان (موسیقیدان، نوازنده و رهبر ارکستر).
هدایت و دبیری جشنواره سی ونهم موسیقی با رضا مهدوی است که خود از و آهنگسازان و نوازندگان پرتلاش و از خادمان پرکار موسیقی ایران است. مدیران ارشد وزارت فرهنگ اعم از شخص وزیر و مدیر کل دفتر موسیقی، در پیام‌‌های خود برای آغاز این جشنواره بر “عدالت فرهنگی” و “مردمی بودن و برای مردم بودن” این رخداد تأکید کرده اند. این رویکردی خوشایند در عرصه هنر است اما باید به خاطر داشت که آنچه اهالی موسیقی از مدیران ارشد وزارتخانه انتظار دارند مقابله قانونی با موانعی است که به طور سلیقه‌‌‌ای بر سر راه هنرمندان این عرصه گذاشته می‌شود. تسهیل صدور مجوز اجرا، و مهم تر از آن دفاع از برنامه‌‌های مجوزدار و بریدن دست سلیقه گران از روی خط حامل موسیقی، بهترین مسیر برای تحقق عدالت فرهنگی و پویایی هنر موسیقی است.
نورنیوز