کشت گیاهان دارویی از گذشته‌های دور در حجم کوچک برای مصارف منطقه‌ای صورت می‌گرفت، اما امروز کشت این گیاهان رنگ و بوی تجاری به خود گرفته و به نوعی عامل اشتغالزایی و ایجاد ارزش افزوده در اقتصاد برخی کشورها شده است.
این درحالی است که ایران نیز از گذشته‌های دور به‌عنوان یکی از تولیدکنندگان انواع گیاهان دارویی شناخته شده است. از این رو جام‌جم با دکتر پیمان یوسفی آذر، مشاور وزیر جهاد کشاورزی و مجری طرح گیاهان دارویی گفت‌وگو کرده تا از وی درباره جایگاه کشت گیاهان دارویی در بخش کشاورزی ایران بپرسد.
حجم تولید گیاهان دارویی چقدر است؟
حجم تولید گیاهان دارویی در بخش‌های زراعی کشور تا به حال مربوط به چند گونه گیاهی بوده به طوری که زعفران و گل محمدی به ترتیب بیشترین سطح زیرکشت و تولید را به خود اختصاص داده‌اند. باقیمانده گیاهان دارویی تجاری ایران که شامل ۸۶ گونه گیاهی است، حدود ۴۵ هزار هکتار سطح زیرکشت مزارع و مراتع ایران را تشکیل داده و رقم تولید رسمی آن را نمی‌توان در حال حاضر بدرستی تشخیص داد.
آیا برآوردی از کل بازار این گونه گیاهان در سراسر جهان و ایران در اختیار دارید؟
براساس گزارش سال ۲۰۱۶ یورومونیتور و ITC، نرخ رشد اقتصادی صنعت گیاهان دارویی ۱۲ درصد است. بانک جهانی، حجم مبادلات تجاری گیاهان دارویی کل دنیا تا سال ۲۰۵۰ را ۵۰۰۰ میلیارد دلار پیش‌بینی کرده که این حجم از رشد تجارت جهانی صنعت گیاهان دارویی، لزوم توجه به آن را جدی‌تر از گذشته می‌کند. کشور ایران نیز به دلیل سابقه طولانی در طب سنتی و استفاده از گیاهان دارویی در قالب عطاری‌ها، تقاضای بسیار زیادی، هم به صورت بالفعل و هم بالقوه در بخش‌های مغفول این صنعت دارد.
سرمایه‌گذاری و ایجاد اشتغال در این بخش چگونه است. آیا در زمینه اشتغال می‌توان به آن تکیه کرد؟
بر مبنای پیش‌بینی رشد صنعت گیاهان دارویی و ارتباط آن با صنایع مهمی مثل صنایع دارویی، صنایع مواد غذایی و صنایع آرایشی و بهداشتی و با توجه به پتانسیل‌های موجود، قابلیت این صنعت به منظور ایجاد اشتغال در بخش‌های مختلف این صنعت بسیار بالاست و می‌توان بر مبنای هر هکتار کاشت گیاهان دارویی، برای حداقل ده نفر نیروی کار ایجاد کرد.
بحث صادرات و ارز آوری این بخش چگونه است؟
به علت قرار گرفتن صنعت گیاهان دارویی در بالادست صنایع مهمی مثل صنعت داروسازی در دنیا و تاکید اغلب کشورهای دنیا بر مبحث سلامت غذایی و دارویی با تکیه بر محصولات تولید طبیعی و زیستی به جای محصولات صنعتی، رشد صنعت گیاهان دارویی نیز بسیار بالا پیش‌بینی شده است. بررسی بازار محصولات مبتنی بر فناوری‌های زیستی از سال ۲۰۱۰ تا کنون و پیش‌بینی نرخ رشد آن تا سال ۲۰۱۹، نشان می‌دهد حجم تبادلات محصولاتی که مبتنی بر فناوری‌های زیستی هستند، به رقمی نزدیک به ۴۵۰ میلیارد دلار خواهد رسید. این حجم در سال ۲۰۱۵ نزدیک به ۳۵۰ میلیارد دلار است که تقریبا نسبت به سال ۲۰۱۴، رشدی ۱۶ درصدی را شاهد بوده است. پیش‌بینی رشد برای سال ۲۰۱۹ نسبت به سال ۲۰۱۵، عددی نزدیک ۲۹ درصد را نشان می‌دهد.
موانع صادراتی ایران در بخش گیاهان دارویی چیست؟
این سؤال را می‌توان با عنوان موانع تجارت گیاهان دارویی اصلاح و این گونه مطرح کرد که به علت مشکلات موجود در روش‌های تولید گیاهان دارویی و نبود تکنولوژی لازم در بخش‌گیاهان دارویی ایران، موانع طبیعی در جهت توسعه تجارت و بخصوص توسعه تجارت خارجی این صنعت به وجود آمده است. برای رفع این موانع، باید با توجه به ارتباطات شبکه‌ای در قالب اولویت بخش‌های داخلی، این مشکلات را مرتفع سازیم.
نقش صنایع تبدیلی در این بخش چیست و آیا با حجم تولید مناسب هستند؟
این سؤال را نمی‌توان به صورت عمومی جواب داد. در مورد تعدادی از محصولات تولیدی همانند زعفران و گل محمدی به علت برند تولیدی ایران در سطح جهانی و سابقه تولیدی ایران و میزان تولید، زیرساخت‌های لازم برای استفاده از محصولات تولیدی این صنعت جوابگو نیست و نیاز است با توجه به بخش فرآوری و صنایع تبدیلی ـ تکمیلی در این صنعت، زیرساخت‌های این دو محصول استراتژیک را توسعه دهیم. در قالب این بخش، ورود سرمایه‌های خارجی و داخلی به منظور ایجاد صنایع پایین دستی این دو محصول را در دستور کار قرار داده‌ایم که نمونه‌هایی از آنها در حال اجرایی شدن است.
آیا تولید گیاهان دارویی در سطوح گلخانه‌ای امکان‌پذیر است؟
بله، این امکان برای تولید گیاهان دارویی وجود دارد. امروز تقریبا ۴۰هکتار گلخانه در این زمینه مشغول به فعالیت هستند.
پتانسیل ایران در این زمینه چیست و اصولا با توجه به کمبود آب فرصت مناسبی برای سرمایه‌گذاری است؟
گیاهان دارویی در دو دسته قرار می‌گیرند. گیاهانی با نیازهای آبی بالا که تعداد آنها خیلی کم است و گیاهانی با نیاز آبی پایین و بعضا بسیار پایین که با توجه به شرایط اقلیمی کشور و بحران آب، می‌تواند برای توسعه کسب و کار صنعت کشاورزی و جلوگیری از بحران آب بسیار مؤثر باشد.
آیا آماری از تعداد افراد فعال در این بخش در اختیار دارید و سطح زیر کشت چقدر است؟
خیر در بخش اشتغال آمار دقیقی در اختیار نداریم؛ اما سطح زیر کشت گیاهان دارویی در کشورمان تقریبا ۱۷۵هزارو۹۳۰ هکتار است.
حجم صادرات گیاهان دارویی سال گذشته چقدر بوده و برآورد امسال چیست؟
در حال حاضر و مطابق با داده‌های گمرکی در سال‌های ۹۴ و ۹۵ به ترتیب رقم‌های تقریبی ۱۸۵ میلیون دلار و ۱۹۰ میلیون دلار صادرات گیاهان دارویی داشته‌ایم. این مبلغ با میزان تجارت جهانی گیاهان دارویی و بخصوص میزان تجارت جهانی زعفران در دنیا که رقم تقریبی هشت میلیارد دلار است، اصلا تناسبی ندارد. چرا که ایران بزرگ‌ترین تولید‌کننده زعفران دنیا با درصد تقریبی ۹۵ است، ولی در تجارت جهانی جایی ندارد. جهت رفع این مشکل هم باید دو مورد قانونگذاری و ارتباطات شبکه‌ای در سطوح کلان در دستور کار جدی قرار گیرد.
آیا صادرکنندگان مشوق هم دارند؟
درباره مشوق‌های صادراتی، درحال رایزنی با مسئولان هستیم که اخبار آن بزودی منتشر خواهد شد.