در یکی از پرفروش‌ترین کتاب‌های جهان درباره آموزش و نحوه استفاده حداکثری از اینترنت به نام The Internet for Dummies آمده است: یکی از ۱۰کار عالی که در اینترنت می‌توانید انجام دهید، فراگیری زبان اسپرانتو و بهره‌گیری از ادبیات موجود آن در اینترنت و تماس برقرار کردن با مردم کشورهای بسیار متنوعی است که با آنها از طریق زبان خودتان یا زبان ایشان یا حتی بازبان‌های انگلیسی، فرانسوی و دیگر زبانهای مشهور ملی دنیا نمی‌توانید ارتباط برقرار کنید.
تا کی می‌خواهید متن‌های پندآموز و لطیفه و خبر برای جمع کوچک دوستانتان در شبکه‌های اجتماعی بفرستید؟ با دنیای اینترنت می‌توانید دوستانی در وسط جزیره‌های اقیانوس آرام هم پیدا کنید! این روزها با تلگرام، واتس‌اَپ و ایمو امکان ارتباط راحت، سریع و ارزان با تمام مردم جهان به‌صورت بالقوه فراهم شده است، ولی به صورت بالفعل چطور؟ برای روشن شدن بیشتر این موضوع، سه سوال در باره ویژگی‌های چنین ارتباطی مطرح است:
این ارتباط با چه کسانی است؟ با چه عمق و دقتی است؟ در چه مورد یا مواردی است؟
ارتباط با چه کسانی؟
اگر همچنان دایره ارتباطات‌تان از فارسی‌زبانان هموطن یا غیرهموطن فراتر نرفته است، حداکثر با شهروندان شش کشور دیگر جهان که زبان فارسی در آنها، کم و بیش صحبت می‌شود، امکان برقراری ارتباط دارید. اگر هم خیلی خوش‌اقبال، ثروتمند و دارای اوقات فراغت زیاد برای یادگیری زبان یا زبانهای دیگر باشید و در واقع جزو اقلیت بسیار محدود زبان بیگانه‌دان هستید، باز هم با اهالی کشورهای خیلی محدودی می‌توانید ارتباط برقرار کنید. برای نمونه:
ـ اگر زبان انگلیسی را بدانید، فقط می‌توانید با مردم هفت کشور در تماس باشید که زبان اول مردمشان انگلیسی است.
ـ اگر فرانسوی بدانید، با مردم شش کشور ارتباط برقرار می‌کنید. چند کشور از این شش کشور (مانند بلژیک و کانادا) تنها در بخشی از آنها مردم فرانسوی می‌دانند.
ـ اگر اسپانیایی بلد باشید، با مردم ۲۱ کشور و عموما در آمریکای جنوبی می‌توانید حرف بزنید.
ـ اگر روسی بدانید، با شهروندان ۱۵ کشور که عموما جمهوری‌های استقلال یافته از شوروی سابق هستند، ارتباط برقرار خواهید کرد.
ـ اگر عربی خوب بدانید، با مردم ۲۲ کشور که عموما کشورهای عربی، شمال آفریقا، شاخ آفریقا و جنوب غربی آسیا هستند، می‌توانید مکالمه کنید.
حتی اگر در زبان‌آموزی نابغه باشید و همه زبانهای فوق‌الذکر را خیلی خوب آموخته باشید، باز هم فقط با ۳۷ درصد اتباع کشورهای جهان قادر به ایجاد ارتباط خواهید بود. در حال حاضر، ۲۰۶ کشور در دنیا وجود دارد! تازه اگر بخواهید بدانید چند درصد زبانهای موجود در جهان را می‌دانید، ناکام‌تر خواهید شد: چیزی بین ۱/۰ درصد تا ۲/۰ درصد! زیرا شما فقط شش زبان از بین ۳۰۰۰ تا ۶۰۰۰ زبان موجود در دنیا را می‌دانید! علت اختلاف در برآوردهای گوناگون از تعداد زبانهای موجود در دنیا، روش‌های مختلف تعیین مرز زبان و گویش و لهجه است.
اگر تشنه ارتباط باشید و بخواهید با مردم همه کشورهای جهان در ارتباط باشید، چاره کار چیست؟ راهی که نه سخت باشد، نه وقت‌گیر و نه هزینه‌بر؟ راهی که انجام آن برای عموم مردم ـ و نه‌تنها اقلیتی کوچک و نخبه ـ ممکن باشد؟ خوشبختانه چنین راه‌حلی وجود دارد، خیلی ساده: زبان آسان، بدون‌استثنا، قوی و بی‌طرفی به نام اسپرانتو وجود دارد که در ادامه با آن آشنا
خواهید شد.
زبان بین‌المللی اسپرانتو
دکتر لودویک لازاروس زامنهوف (۱۹۱۷ ـ ۱۸۵۹) زبان اسپرانتو را سال ۱۲۶۶/ ۱۸۸۷ ابداع کرد. در طول ۱۳۰ سال عمر، این زبان ـ که در مقایسه با زبانهای چند هزار ساله موجود، بسیار کوتاه است ـ آنقدر پیشرفت کرده است که:
آثار ادبی فراوانی از کشورها و زبانهای گوناگون به نظم و نثر به آن ترجمه و منتشر شده است، مانند آثار شیلر، خیام، حافظ، شکسپیر، تالکین، دانته و تولستوی.
آثار ادبی زیاد و باارزشی به این زبان نوشته شده که به خاطر آنها تاکنون بارها نویسندگان اسپرانتوزبان نامزد دریافت جایزه ادبی نوبل شده‌اند.
آثار علمی بی‌شماری به اسپرانتو نوشته یا ترجمه شده‌اند، ازجمله از برندگان جوایز علمی نوبل، مانند پروفسور رِینهارد زِلتن، که نخستین کتابش را در مورد تئوری بازی‌ها به زبان اسپرانتو نوشته است.
کتاب‌ها، مجله‌ها و وبگاه‌های علمی، ادبی و تخصصی زیادی به اسپرانتو وجود دارد و بسیاری از آنها از طریق اینترنت به‌رایگان قابل بهره‌برداری و استفاده است.
یونسکو تا به حال دو قطعنامه درباره مزایای گسترش زبان بین‌المللی اسپرانتو برای کمک به ایجاد ارتباط بین فرهنگ‌های مختلف جهان تصویب و آموزش آن را به کشورهای عضو خود در مدارس و دانشگاه‌ها توصیه کرده است.
اسپرانتو در اینترنت
در اینترنت صدها میلیون صفحه به زبان اسپرانتو یا درباره زبان اسپرانتو وجود دارد. وبگاه‌های آموزشی، ادبی، علمی و تخصصی حاوی مقاله‌ها، کتاب‌ها و مجله‌های زیادی به زبان اسپرانتو است که بسیاری از آنها رایگان قابل استفاده و بهره‌برداری است. ازجمله، ویکی‌پدیا، دایره‌المعارف آزاد و رایگان اینترنتی است که در حال حاضر به حدود ۲۹۹ زبان متفاوت منتشر می‌شود. بخش اسپرانتوی این دایره‌المعارف عظیم از نظر تعداد مقالات با داشتن حدود ۲۴۱ هزار مقاله، رتبه سی‌ودوم را در بین ۲۹۹ زبان جهان داراست.
ارتباط با چه عمق و دقتی؟
اکثریت مطلق فراگیرندگان زبانهای بیگانه، هنگام ارتباط برقرارکردن با زبان بیگانه‌ای که در طول سالیان سال فراگرفته‌اند، تنها قادر به پرسش و پاسخ چند جمله کلیشه‌ای، تکراری و طوطی‌وار هستند و هیچ‌گاه ارتباط ایشان با این زبان بیگانه به عمق و معنی نمی‌رود. حتی در بیان همین جملاتِ محدود هم، گفتارشان کاملا صحیح و دقیق نیست و ممکن است با پاسخ‌هایی از طرف مقابل روبه‌رو شوند که فهم آنها برایشان ممکن نیست. حال اگر بخواهند وارد مقولات دیگری نیز شوند و برای مثال، درباره اموری مانند ادبیات، علم، فرهنگ یا سیاست و اقتصاد به گفت‌وگو بپردازند، خطاهای مختلف و زیاد تلفظی، دستوری و معنایی روی می‌دهد که علاوه بر جلوگیری از مکالمه‌‌‌ای روان و صحیح، سبب ایجاد پاره‌ای سوءتفاهم‌ها نیز می‌شود! این وضع در نهایت امر دلنشین ارتباط را رنج‌آور و طاقت‌فرسا می‌کند و طرفین ارتباط را ناکام باقی می‌گذارد. ارتباطی که اگر بخوبی برقرار می‌شد، می‌توانست باعث تغییر مسیر زندگی حرفه‌ای، آموزشی و شخصی هریک از طرفین مکالمه می‌شد.
با فراگیری زبان اسپرانتو تمام این مشکلات به‌گونه‌ای معجزه‌وار حل می‌شود و هر دو طرف (یا چند طرف!) مکالمه به طور کاملا دقیق و به‌دور از هرگونه کج‌فهمی و سوءتفاهمی قادر به بیان و درک مفاهیم مورد نظر می‌شوند.
ارتباط در چه موردی است؟
عموما در زبانهای بیگانه، برای این‌که قادر به صحبت و درک موضوعات در زمینه‌های گوناگونی مانند اقتصاد، فرهنگ و سیاست باشید، باید تعداد بسیار زیادی واژه‌های مربوط به هریک از این رشته‌ها را بدانید. همین موضوع فراگیری آنها را ـ بخصوص به‌صورت اکتیو یا کنش‌گرا: یعنی این‌که جدا از درک معنی آنها به‌هنگام خواندن یا شنیدن، قادر به کاربرد صحیح آنها درنوشتار یا گفتار خود باشید ـ فوق‌العاده سخت، زمان‌بر و گران‌قیمت می‌کند، زیرا سال‌های زیادی باید در حال شرکت در انواع و اقسام کلاس‌های آموزش زبان باشید تا در نهایت موفق به فراگیری تنها بخشی از آن واژه‌ها شوید.
در زبان اسپرانتو، با نبوغی که سازنده آن، دکتر لودویک لازاروس زامنهوف، به خرج داده است، شما تنها با فراگیری تعداد بسیار محدودی ریشه کلمه، آوند (پیشوند و پسوند) و پایانه، قادر به ساختن تعداد نامحدودی کلمه جدید می‌شوید که به‌هیچ‌وجه احتیاج به فراگیری جداگانه یا حفظ کردن معنی آنها ندارد، زیرا شما خودتان معمار و خالق آنها بوده‌اید و معنی آنها دقیقا مساوی با جمع یا ترکیب معانی اجزای تشکیل‌دهنده آنهاست! چیزی قابل‌مقایسه با سامانه عددنویسی در حساب و ریاضی که در آن شما با فراگیری ۱۰ رقم (از صفر تا ۹) قادر به نوشتن بی‌نهایت عدد جدید هستید. برای مثال، شاید مهم‌ترین پیشوندِ این زبان mal (به‌معنی متضاد) باشد:
همان‌گونه که ملاحظه می‌کنید، با دانستن معنی همین یک پیشوند می‌توانید متضاد هر کلمه‌ای را ـ اعم از صفت، قید، اسم و فعل ـ به آسانی بسازید و برای صحبت با کسی که این زبان را می‌داند، هیچ احتیاجی به حفظ کردن انبوهی از کلمات ندارید.
زبان‌شناسان و مشاهیر درباره اسپرانتو چه نظری دارند؟
تاکنون مشاهیر زیادی ازجمله دانشمندان، نویسندگان و هنرمندان درخصوص زبان بین‌المللی اسپرانتو، زبان به تحسین و تمجید و البته توصیه به یادگیری گشوده‌اند.
از بین ایشان می‌توان به بزرگانی همچون ماهاتما گاندی، رومن رولان، رابیندرانات تاگور، رودولف دیزل و جی.آر.آر. تالکین، نویسنده کتاب ارباب حلقه‌ها اشاره کرد.
امام خمینی(ره) نیز زمانی که متوجه شده بودند، یکی از فرزندانشان در رشته زبان بین‌المللی، اسپرانتو تحصیل می‌کنند، فرموده بودند: اسپرانتو را یاد بگیرید و قرآن را بدان ترجمه کنید. (مجله حضور، خرداد ۱۳۷۰)
احمدرضا ممدوحی
سرنماینده انجمن جهانی اسپرانتو در ایران