کرج – یک استاد جغرافیای سیاسی معتقد است: ترکیه عامل بخش زیادی از تنش آبی در خاورمیانه است و حتی خشک شدن تالاب هورالعظیم نیز به سیاست‌های ترکیه در قبال دجله و فرات مربوط می‌شود.
به گزارش طبس نیوز به نقل از خبرنگار مهر، دکتر مراد کاویانی در ششمین نشست از رشته نشست‌های «ابعاد ژئوپلیتیک مخاطرات محیطی در ایران» با موضوع «تحولات هیدروپلتیک کشورهای پیرامونی و امنیت ملی ایران» که شامگاه شنبه در دانشگاه خوارزمی برگزار شد، گفت: تاکنون خیلی کم در رسانه‌ها به تأثیر سیاست‌گذاری هیدروپلتیک و تأثیر آن بر امنیت ملی کشور ما پرداخته‌شده است.
کاویانی افزود: شاید یکی از دلایل آن حساسیت وزارت خارجه و وزارت نیرو بر روی رودهای مرزی و عدم ارائه اطلاعات و داده‌ها در این خصوص به مراکز پژوهشی، دانشگاهی و رسانه‌هاست.
وی خاطرنشان کرد: اما درهرحال ما به‌عنوان قشر دانشگاهی نباید در این محفل علمی از این موضوع بسیار مهم غفلت کنیم و تحولات هیدروپلتیک کشورهای پیرامونی و تأثیر آن بر امنیت ملی کشور را موردبحث قرار ندهیم.
به نشست یک‌سوم خاک کشور
کاویانی ادامه داد: واقعیت این است که طی سال‌های اخیر، منابع آب موجود در دنیا رو به کاهش گذاشته و در بسیاری از کشورها به‌خصوص کشورهای واقع در کمربند خشک، میزان مصرف بر میزان منابع موجود پیشی گرفته است.
این استاد دانشگاه خوارزمی در ادامه تصریح کرد: در مقیاس داخلی نیز ناکارآمدی سامانه‌های توزیع آب، مصرف نادرست و تخصیص ۹۰ درصد آب به کشاورزی، فرسودگی شبکه‌های شهری و بهره‌کشی فزاینده از منابع زیرزمینی که ۸۵ درصد از این منابع را به پایان رسانده است، دیر یا زود امنیت ما را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
وی ادامه داد: تغییر الگوی بارش در کنار کاهش بارندگی‌ها، باعث تغییر نوع بارش از جامد (برف) به مایع (باران) نیز برای کشور ما که به منابع پایدار و تأمین تدریجی آب در طول سال نیاز دارد وضعیت ناخوشایندی را به وجود آورده است.
کاویانی به نشست یک‌سوم از خاک کشور اشاره کرد و گفت: این نشست تحت تأثیر مصرف بی‌رویه آب‌های زیرزمینی به وجود آمده است و قطعاً در آینده آسیب‌های کلان جانی و مالی را به دنبال خواهد داشت.
ایران با کشورهای افغانستان و عراق حوزه‌های آبریز مشترکی دارد که بهره‌مندی از این منابع، امنیت ملی ما را تحت تأثیر قرار داده استاین عضو هیئت‌علمی دانشکده علوم جغرافیای دانشگاه خوارزمی در ادامه به تأثیرپذیری ایران از جانب مرزهای شرقی و غربی در موضوع آب اشاره کرد و گفت: ایران با کشورهای افغانستان و عراق حوزه‌های آبریز مشترکی دارد که بهره‌مندی از این منابع، امنیت ملی ما را تحت تأثیر قرار داده است.
وی به بلندپروازی بسیاری از کشورهای آسیای جنوب غربی برای خودکفایی در تولید محصولات استراتژیک اشاره و اعلام کرد: در ارتباط با ایران، افغانستان همواره تلاش کرده است تا منابع آبی را تحت کنترل بگیرد؛ زیرا وابستگی حداکثری به زمین و آب در این کشور حکم می‌کند که هر دولتی بر سرکار باشد منابع آب را کنترل کند.
کاویانی به کنترل آب هیرمند در شرق کشور و احداث سد بر روی هریررود توسط افغانستان اشاره و خاطرنشان کرد: مردم ما از اقدامات افغانستان در خصوص هیرمند خاطره خوبی ندارند درعین‌حال با کنترل آب هریررود نیز امنیت آبی مشهد در پیوند با حکومت بی‌ثبات افغانستان قرار خواهد گرفت.
این استاد دانشگاه در بخش دیگری از سخنان خود با طرح موضوع امنیت آبی کشور در قبال مرزهای غربی ایران خاطرنشان کرد: رودهای دجله و فرات مرزهای غربی ما را تحت تأثیر قرار داده است، این دو رود از ترکیه سرچشمه گرفته و با گذر از دو کشور سوریه و عراق در جنوب بصره به‌هم‌پیوسته و با اضافه شدن کارون، اروندرود را شکل می‌دهند.
عملکرد ترکیه برای استفاده از آب به‌عنوان ابزاری برای امتیاز گیری سیاسی
وی افزود: پس به‌طور مشخص دجله و فرات در پیوند با تحولات کشورهای ایران، سوریه، عراق و ترکیه قرار دارد.
کاویانی به تلاش‌های ۴۰ ساله ترکیه برای تبدیل‌شدن به پایگاه تولیدات کشاورزی در جهان اشاره کرد و گفت: این تلاش در قالب پروژه طرح توسعه جنوب شرق آناتولی به اجرا درآمد و در ادامه آن سد آتاتورک ساخته شد.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: سد آتاتورک به همراه دیگر پروژه‌های اجراشده توسط ترکیه بر روی فرات، سوریه که کشوری خشک بوده و هرازگاهی با خشک‌سالی‌های شدید درگیر می‌شود را تحت تأثیر قرار داده است، به‌طوری‌که می‌توان ریشه بحران کنونی سوریه را نیز در این اقدامات جست‌وجو کرد؛ زیرا با شیوع خشک‌سالی، بسیاری از مناطق، خالی از سکنه شد و جمعیت به حاشیه شهرها مهاجرت کرد و عدم توانایی دولت برای پاسخگویی به این جمعیت، حجم زیادی از نارضایتی را به وجود آورد.
کاویانی از عملکرد ترکیه برای استفاده از آب به‌عنوان ابزاری برای امتیاز گیری سیاسی گفت و یادآور شد: زمانی که موضوع دستگیری عبدالله اوجالان و حمایت سوریه از کردها به وجود آمد ترکیه سوریه را تهدید کرد که در صورت ادامه حمایت از کردها، مانع از جریان آب فرات به سوریه خواهد شد.
به طور کلی طی ۴۰ سال اخیر به واسطه سیاست‌های ترکیه سه چهارم آب ورودی به عراق کاسته شده استوی بابیان اینکه علاوه بر سوریه، عراق نیز از اقدامات ترکیه نسبت به فرات تحت تأثیر قرارگرفته است اعلام کرد: از سال ۱۹۹۲ که سد آتاتورک ساخته‌شده است بسیاری از مزارع کشاورزی جنوب عراق خشک‌شده و به کانون‌های ریزگردی تبدیل‌شده است که ایران را نیز تحت تأثیر قرار داده و هرسال نیز بر گستره آن افزوده می‌شود؛ به‌طوری‌که ۷۵ درصد از ریزگردهای عربی در ایران منشأ عراقی دارد.
این استاد دانشگاه خوارزمی با اعلام آماری خاطرنشان کرد: بنابراین در این مدت شش میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی سوریه و عراق خشک‌شده و جای خود را به درگیری‌های قومی و قبیله‌ای با منشأ آب‌داده است.
وی در ادامه بابیان اینکه سیاست‌های ترکیه به همین مقدار ختم نمی‌شود، تصریح کرد: ترکیه از سال ۲۰۰۶ درگیر ساخت سد ایلسو بر روی دجله است که ساخت آن تا سال ۲۰۱۹ به پایان خواهد رسید.
کاویانی افزود: با توجه به اینکه حدود ۵۵ درصد از آب دجله از ترکیه تأمین می‌شود، احداث این سد عملاً آب ورودی به عراق را به‌شدت خواهد کاست و خشک‌سالی در جنوب این کشور را تشدید خواهد کرد به‌طورکلی طی ۴۰ سال اخیر به‌واسطه سیاست‌های ترکیه سه‌چهارم آب ورودی به عراق کاسته شده است.
ساخت ۴۰ سد در اقلیم کردستان
وی اضافه کرد: حتی خشک شدن تالاب هورالعظیم نیز به سیاست‌های ترکیه در قبال دجله و فرات مربوط می‌شود.
این استاد دانشگاه بحث طرح شکایت از ترکیه در مجامع بین‌المللی را مطرح کرد و گفت: اگر ایران بتواند با سوریه و عراق افکار بین‌المللی را با خود همراه کند می‌تواند ترکیه را در خصوص سد ایلسو وادار به عقب‌نشینی کند؛ زیرا اتحادیه اروپا نیز در این طرح با ترکیه همراهی نکرد.
وی یکی دیگر از خطرات هیدروپلتیک در مرزهای غربی ایران را سیاست‌های اقلیم کردستان در قبال آب عنوان کرد و گفت: در این اقلیم ۴۰ سد در حال ساخت وجود دارد و این به معنای تلاش کردستان برای امتیاز گیری از عراق است که به تشدید تنش میان بخش‌های عربی – چه سنی و چه شیعه عراق – با اقلیم کردستان خواهد بود.
بحران آب مهم‌ترین مخاطره خاورمیانه
کاویانی ادامه داد: فارغ از درگیری‌های داخلی که ممکن است در عراق به دلیل ساخت این سدها به وجود آید، ساخت آن‌ها باعث کاهش آب ورودی به خوزستان خواهد بود، این مسئله اهواز را بیش‌ازپیش آلوده خواهد کرد و خوزستان به‌عنوان یکی از استان‌های مهم کشور با ناامنی بیشتری مواجه خواهد شد.
وی بابیان اینکه سیاست ما در قبال این مسائل انتقال بین‌حوزه‌ای آب بوده است، گفت: این سیاست در کوتاه‌مدت پاسخگو است اما در بلندمدت جوابگو نیست و در آینده شاهد درگیری‌های داخلی بین شهرستان‌ها و استان‌های کشور خواهیم بود.
کاویانی اعلام کرد: بنابراین بحران آب مهم‌ترین مخاطره خاورمیانه خواهد بود که بسیاری از مناسبات سیاسی را جهت خواهد داد؛ پس کشور ما ملزم به اتخاذ یک سیاست خارجی هیدروپلتیک خواهد بود که در آن همکاری بر تنش اولویت دارد.