مس زنجان خلاقیت و هنر در قاب صنعت/حکاکی روی مس هنری ماندگار

خبرگزاری مهر-گروه استانها-زهرا مقدمی: صنعت مسگری زنجان با بیش از یکهزار سال پیشینه تاریخی، بدلیل بی توجهی در سالهای گذشته، راه پرشتاب زوال را درپیش گرفته بود و می رفت تا آخرین روزهای حیات خود را سپری کند که با توجه دولتمردان جانی دوباره گرفت و به یکی از میراث ماندگار این شهر تبدیل شده است.

 هنر مسگری یکی از رشته های اصیل، تاریخی و ماندگار شهر زنجان به شمار می رود که با حمایت های مسوولان استانی رونق دوباره به خود گرفته و خیابان های شهر دوباره به فعالیت های مسگران تبدیل شده است.

 

صنعت مسگری زنجان با بیش از هزار سال پیشینه تاریخی، به علت بی توجهی در دو دهه گذشته، می رفت تا آخرین روزهای حیات خود را سپری کند اما با همتی دوباره این صنعت امروز جانی دوباره گرفته و چشم انتظار مخاطب است.

 بشر بعد از سنگ و گل، برای رفع سایر نیازهایش به فلز روی آورد، در بین فلزات مس زودتر از بقیه فلزات بکار گرفته شد زیرا این فلز بصورت خالص در طبیعت یافت می شد و استخراج و بهره برداری از آن ساده بود. درخشش و جلای مس خالص و رنگ جالب توجه سنگهای معدنی از دیگر علل کاربرد آن در طول اعصار گذشته از این فلز بوده است.

هنر مسگری یکی از رشته های اصیل، تاریخی و ماندگار شهر زنجان به شمار می رود که با حمایتهای مسئولان استانی رونق دوباره گرفته است.

 امروزه با استناد به مدارک غیرقابل انکار که از گوشه وکنار ایران یافت شده می توان شمال و مرکز ایران را جزء قدیمی ترین مراکز فلزکاری جهان و نیز فلزکاران ایران از پیشگامان کشف ذوب مس در جهان باستان دانست که فراوانی معادن مس در ایران، موید این نکته است.

 

با توجه به کشف کوره ذوب مس در سگزآباد قزوین واقع در (تپه قبرستان) و نزدیک بودن این منطقه از لحاظ جغرافیایی به زنجان، که احتمالا اولین کوره ذوب مس می باشد نیز وجود معادن بزرگ مس در منطقه نظیر معدن مس (رشید آباد) را می توان به قدمت استفاده از این فلز در زنجان پی برد.

اوج هنر فلزکاری دوره اسلامی مربوط به سلجوقیان است که در این دوره زنجان در کنار مراکزی چون خراسان، موصل، همدان، ری و اصفهان یکی از مهمترین قطبهای فلزکاری محسوب می شده و در این دوره نیز زنجان بعنوان یکی از مهمترین مراکز تهیه ظروف مرصع کاری شده مطرح بوده است

 

در دوره ایلخانی با توجه به نزدیکی پایتخت حکومت ایلخانان به زنجان و توجه حکمرانان ایلخان به فلزکاری و نیز وجود گویهای مرصع نقره کوب، مربوط به این دوره که نام سلطان اولجایتو در آن حک شده می توان موقعیت فلزکاری در دوره مذکور را تصور کرد.

در دوران معاصر و اندکی قبل از آن شنیدن واژه مس و مسگری در اذهان عموم تداعی کننده زنجان و بازار مسگران آن بوده است و متاسفانه، هنر صنعت مسگری در زنجان طی دو دهه اخیر به دلایل مختلفی دچار افول شد، به طوری که از حدود ۸۰۰ مسگر فقط ۲۵ مسگر باقی مانده بود.

ظروف مسی در حال حاضر با استفاده از ورق مس و روش چکش کاری گرم و سرد ساخته می شود که مهمترین مراحل کار به اختصار عبارتند از فرم دهی ورق مس به روش چکش کاری ، دندانه دار کردن لبه هایی که به هم متصل می شوند، باز کردن دندانه ها به روی هم، چفت کردن و چکش کاری آنها، اضافه کردن بار (تنه کار و برنج ) و گرم کردن وچکش کاری مجدد آن انجام می گیرد.

با ممنوعیت استفاده از طلا و نقره برای ساخت ظروف، روند استفاده از فلزاتی چون مس افزایش یافت.زیرا فلزی چکش خوار، شکل پذیر، با قابلیت تورق و مفتول شدن و اجرای تزئینات مختلفی چون مشبک کاری، قلمزنی، حکاکی، فلزکوبی، ترصیع و کنده کاری و … ، است. در طول تاریخ درکنار دیگر کاربردهای مس از این فلز جهت ضرب سکه نیز استفاده شده است.
اوج هنر فلزکاری دوره اسلامی مربوط به سلجوقیان است که در این دوره زنجان در کنار مراکزی چون خراسان، موصل، همدان، ری و اصفهان یکی از مهمترین قطبهای فلزکاری محسوب می شده و در این دوره زنجان بعنوان یکی از مهمترین مراکز تهیه ظروف مرصع کاری شده ، مطرح بوده است

در دوره ایلخانی با توجه به نزدیکی پایتخت حکومت ایلخانان به زنجان و توجه حکمرانان ایلخان به فلزکاری و نیز وجود گویهای مرصع نقره کوب، مربوط به این دوره که نام سلطان اولجایتو در آن حک گردیده می توان موقعیت فلزکاری در دوره مذکور را تصور کرد.

قدمت استفاده از مس بر اساس مدارک و شواهد باستانشناسی به ۹۵۰۰ ق.م می رسد و تا قبل از هزاره ق.م(کشف ذوب مس) بصورت خالص بکار رفته و از شیوه چکش کاری سرد برای شکل دادن به آن استفاده می شده است.

امروزه با استناد به مدارک غیرقابل انکار که از گوشه کنار ایران یافت شده می توان شمال و مرکز ایران را جزء قدیمی ترین مراکز فلزکاری جهان و نیز فلزکاران ایران از پیشگامان کشف ذوب مس در جهان باستان دانست که فراوانی معادن مس در ایران ، موید این نکته است.

 

با توجه به کشف کوره ذوب مس در سگز آباد قزوین واقع در (تپه قبرستان) و نزدیک بودن این منطقه از لحاظ جغرافیایی به زنجان، که احتمالا اولین کوره ذوب مس می باشد نیز وجود معادن بزرگ مس در منطقه نظیر معدن مس (رشید آباد) را می توان به قدمت استفاده از این فلز در زنجان پی برد.

اوج هنر فلزکاری دوره اسلامی مربوط به سلجوقیان است که در این دوره زنجان در کنار مراکزی چون خراسان، موصل، همدان، ری و اصفهان یکی از مهمترین قطبهای فلزکاری محسوب می شده و در این دوره نیز زنجان به عنوان یکی از مهمترین مراکز تهیه ظروف مرصع کاری شده مطرح بوده است.

در دوره ایلخانی نیز با توجه به نزدیکی پایتخت حکومت ایلخانان به زنجان و توجه حکمرانان ایلخان به فلزکاری و نیز وجود گویهای مرصع نقره کوب، مربوط به این دوره که نام سلطان اولجایتو در آن حک گردیده می توان موقعیت فلزکاری در دوره مذکور را تصور کرد.

در دوران معاصر و اندکی قبل از آن شنیدن واژه مس و مسگری در اذهان عموم تداعی کننده زنجان و بازار مسگران آن بوده است و متاسفانه، هنر صنعت مسگری در زنجان طی دو دهه اخیر به دلایل مختلفی دچار افول شد، به طوری که از حدود ۸۰۰ مسگر فقط ۲۵ مسگر باقی مانده بود.

ظروف مسی در حال حاضر با استفاده از ورق مس و روش چکش کاری گرم و سرد ساخته می شود که مهمترین مراحل کار به اختصار عبارتند از: فرم دهی ورق مس به روش چکش کاری ، دندانه دار نمودن لبه هایی که به هم متصل می شوند، باز کردن دندانه ها به روی هم، چفت نمودن و چکش کاری آنها، اضافه نمودن بار (تنه کار و برنج ) و گرم نمودن وچکش کاری مجدد آن انجام می گیرد.

اوج هنر فلزکاری دوره اسلامی مربوط به سلجوقیان است که در این دوره زنجان در کنار مراکزی همچون خراسان، موصل، همدان، اصفهان و ری یکی از مهم‌ترین قطب‌های فلزکاری محسوب می‌شد و در این دوره زنجان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز تهیه ظروف مرصع‌کاری شده، مطرح بوده است.

مس علاوه بر زیبایی و اصالت هویت، دارای خواص درمانی بسیاری است، به‌گونه‌ای که بسیاری از پزشکان استفاده از ظروف مسی را به بیماران خود توصیه می‌کنند. به همین جهت علاوه‌بر ساخت ظروفی مانند قابلمه و دیگچه‌های مسی، به ساخت سایر ظروف با این فلز گران‌بها همچون کتری، قوری، لیوان نیز توجه شده است.

هم‌اکنون با توجه به رویکرد دوباره در استفاده از ظروف مسی، این هنر صنعت پس از دو دهه افول، جان تازه‌ای یافته است. از روش‌های به‌کار رفته برای تزیینات بر روی ظروف مسی در این شهر می‌توان به قلم‌زنی و حکاکی روی مس اشاره کرد علاوه بر آن زیور آلات مسی نیز ساخته شده و مورد توجه قرار گرفته است.