این مقاله بر آن است که با توجه دلایلی از آیات و روایات به بررسی مکان محل فرود کشتی حضرت نوح (علیه السلام) بپردازد و به این ترتیب به ارایه پژوهشی نوین در راستای اثبات ارتباط بین جغرافیا و قرآن پرداخته می شود.
چکیده:
حداقل حدود ۵۰ سال است که در رابطه با مکانی که به عنوان محل فرود کشتی حضرت نوح (علیه السلام) است، ادعاها، احتمالات و مناقشات بیشتری نسبت به گذشته مطرح شده و همچنان مطرح میگردد. در همه ی این امور گفتگو بر سر این موضوع است که آیا مکان مذکور، همان محل فرود کشتی حضرت نوح (علیه السلام)میباشد یا نه؟ منازعات جهانی در روشن شدن محل واقعی جودی بسیار زیاد است؛ این منازعات در سه کوه، جودی داگی؛ در استان آغری ترکیه، و آرارات در ارمنستان و سبلان در ایران بیش از همه وجود دارد. این مقاله بر آن است که با توجه دلایلی از آیات و روایات به بررسی این مکان بپردازد و به این ترتیب به ارایه پژوهشی نوین در راستای اثبات ارتباط بین جغرافیا و قرآن پرداخته می شود. سخنان معصومین(علیهم السلام)و اقوال مشهور مفسران و نیز جغرافیدانان در یک مکان، برای جودی، که موصل باشد، انطباق دارد و اقوالی که جودی را در عربستان یا ایران یا در آرارات میداند، رد میگردد. بنابراین میتوان جودی در قرآن را امروزه با کوه جودی داگی در استان آغری ترکیه، منطبق دانست.
کلید واژه :جودی، موقعیت جغرافیایی، قرآن ،آرارات
مقدمه
«جودی» از جملهی واژههای قرآنی است که در ذهن اغلب مردم ناشناخته و مبهم است. خداوند متعال میفرماید: «وَ قِیلَ یا أَرْضُ ابْلَعِی ماءَکِ وَ یا سَماءُ أَقْلِعِی وَ غِیضَ الْماءُ وَ قُضِیَ الْأَمْرُ وَ اسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِیِّ وَ قِیلَ بُعْداً لِلْقَوْمِ الظَّالِمِینَ»(هود/۴۴) و گفته شد اى زمین آبت را فرو بر، و اى آسمان خوددارى کن، و آب فرو نشست و کار پایان یافت، و بر جودى پهلو گرفت و گفته شد، دور باد قوم ستمگر!» این آیه به بخشی از واقعهای که برای حضرت نوح (علیهالسلام) و همراهانشان اتفاق افتاد، اشاره مینماید. آنچه از ظاهر آیات قرآن بدست میآید، آن است که این واقعه، نباید یک واقعهی کوچک و بی اهمیت بوده باشد. آن هنگام که خداوند متعال به بیان قصه حضرت نوح (علیه السلام) میپردازد، نهایت این قصه را به همین آیه ختم میکند و بعد از این، قرآن کریم ادامهای را برای این قضیه مطرح نمینماید و همین نشان از پایان پراهمیتی برای این پیامبر گرامی و همراهانشان میباشد. مکان این پایان پر اهمیت در قرآن، جایی به نام جودی است. حداقل حدود ۵۰ سال است که در رابطه با مکانی که به عنوان محل فرود کشتی حضرت نوح (علیه السلام) است، ادعاها، احتمالات و مناقشات بیشتری نسبت به گذشته مطرح شده و همچنان مطرح میگردد، مقالات و کتب بسیار زیادی تالیف گردیده یا در دست نگارش است،)برلیتز ، چارلز (۱۹۸۷). کشتی گمشده نوح. – دیل، دیوید آلن (۲۰۰۵) کشتی نوح : مدارک و شواهد( . مستندات و فیلمهای زیادی تهیه و در رسانههای جمعی و سایتها پخش گردیده است. (گریفین، G. ادوارد (۱۹۹۳). کشف کشتی نوح) -سایتهای مخصوصی فقط برای بررسی همین موضوع طراحی گردیده و هر روز بروز رسانی میگردد http://www.noahs ark search.com/book/ )در همهی این امور گفتگو بر سر این موضوع است که آیا مکان مذکور، همان محل فرود کشتی حضرت نوح (علیه السلام)میباشد یا نه؟ این مکانها شامل موارد زیر است:
۱-کوه جودی: آنچه باعث شد محققان به تحقیق در کوهی که به زبان ترکی، جودی داگی(Cudi Dayi) معروف است، بپردازند، عکسی بود که توسط یک هوا نورد روسی در سال ۱۹۵۹م. در هنگام پرواز گرفته شد.(پیوست ۱) در سال ۱۹۶۰ یک هیئت باستان‌شناسی متشکل از دکتر جورج وانده‌مان، ایلهان دوروپینار و آرتور براندنبرگر منطقه را مورد بررسی قرار داده و بعد از دو روز کند و کاو در محوطه اعلام داشتند که به چیزی جز صخره و خاک برخورد نکرده و این مکان اهمیت باستان‌شناختی ندارد. به این ترتیب مکان مذکور به حال خود رها شد تا این که در سال ۱۹۷۷ یک باستان‌شناس آمریکائی به نام رون وایت به مطالعه آن محوطه علاقه نشان داد، هر چند وی متوجه وجود مکانی که محل فرود کشتی بود شده بود اما، به دلیل عدم مشاهده دقیق از سطح زمین، امکان هر تحقیقی غیر ممکن بود. از سوی دیگر جسم کشف شده آنقدر بزرگ و سنگین بود که هرگونه اقدامی را در وهله اول عقیم میساخت. پس از آن زلزله ای در دسامبر ۱۹۷۸ در ترکیه در این منطقه اتفاق افتاد، که موجب گردید، دیوارهای این شیء بالاتر ازمحوطهی اطرافش قرار گیرد و موجب برجستهتر شدن آن شود.(پیوست۲)
به دنبال این زمینلرزه بود که وی پس از تحقیقات بسیار و کمک گرفتن از باستانشناسان و زمین شناسان و مورخان دیگر، شی برجسته شده را باقیماندههای کشتی حضرت نوح(علیه السلام) دانست. وی در سال ۱۹۹۰ به همراه دکتر آلن روبرتز استرالیایی، کمپانی کاوش کشتی را تأسیس کردند و کاوش در محوطه را شروع کردند. این محوطه در سال ۱۹۸۷معروف به «سایت Durupınar» به طور رسمی به عنوان محلی برای بازدید گردشگران، گردید. این منطقه در ۳ کیلومتری شمال مرز ایران، 16 کیلومتری جنوب شرق دغوبایزید، در استان آغری ترکیه، و ۲۹ کیلومتری جنوب قله بزرگ کوه آرارات، واقع شده است(آوجی، مراد (۲۰۰۷). " کشتی نوح ": ارتباط آن با earthflow Telçeker، کوه آرارات، شرق ترکیه"، بولتن زمین شناسی مهندسی و محیط زیست ۶۶. p. P. 377-380. 377-380 )(پیوست ۳) در کنار این کاوشها، تلاشهای دیگری نیز انجام گرفت که در مجموع موجب شد، جودی را به عنوان محلی برای قرار گاه کشتی حضرت نوح (علیه السلام)بدانند.
۱-۱- دلایل باستان شناسان :
الف :آثاری مبنی بر حضور حیوانات در کشتی یافت شده است.
ب: وجود قطعات آهن در فواصل منظم و معین در ساختار کشتی که مورد تایید قرار گرفته است.
ج:تصویر رادار اسکن از کشتی نوح نشان دهندهی وجود ۷۲ تیر فلزی اصلی در هر طرف کشتی میباشد.
د: کشف میخ پرچ فسیل شده با حضور ۲۶ نفر محقق در بقایای کشتی که درتجزیه و تحلیل ترکیبات این میخ وجود آلیاژهای آلومینیوم، تیتانیوم و برخی از دیگر فلزات تأیید گردید.
ن: کشف چندین وزنه یا لنگر کشتی، هر یک مجهز به سوراخی در بالای آن، حدس باستان شناسان را به یقین تبدیل کرد. این وزنه ها در فواصل متفاوت، ظاهراً به هنگام پهلو گرفتن کشتی به آب پرتاب شده بودند.
و: وجود کتیبه ای که حداقل ۴۰۰۰ سال قدمت دارد در نزدیکی محل فرود کشتی. بر روی این تابلوی سنگ آهکی، در سمت چپ، تصویر رشته کوههایی دیده میشود که در کنار یک تپه و سپس یک کوه آتشفشان قرار دارد. در سمت راست، یک تصویر قایقی شکل با هشت نفر انسان کنده کاری شده است، در بالای سنگ کتیبه، دو پرنده در حال پروازند. کشف این کتیبه همگان را به شگفتی واداشت. در واقعیت موجود، کوه آرارات در سمت چپ، تپه ای در کنار آن و قله یک کوه آتشفشان در کنار تپه وجود دارد. (وایات، ران ،صص ۴۳-۹.)
۱-۲-نقد :
این مستندات علمی، مورد انتقادهایی نیز قرار گرفت. در یکی از مقالات در این باره آمده است: «گروهی باور ندارند که سایت «دوروپینار» محل کشتی است، و به این کشف تا زمانی که حفاری کامل انجام شود با شک و تردید مینگرند. این منطقی است که فرض کنیم که کشتی نوح به طور کامل پس از سیل تجزیه گردیده است. با این حال، اگر در زیر سیل یا یخچالهای طبیعی به خاک سپرده شده باشد، با تبدیل شدن به سنگ میتواند حفظ شده باشد. متاسفانه، حفاری به احتمال زیاد در آینده ممکن نباشد. البته، کشف کشتی نوح هنوز در جریان قرار دارد. مقاله « Durupınar site » از مجله « the encyclopedia of creation science »)
مکانهای دیگری نیز برای محل فرود کشتی حضرت نوح (علیهالسلام) در نظر گرفته شده است.
۲- کوه آرارات
از مکانهای دیگری که به عنوان محل فرود کشتی حضرت نوح دانسته شده، http://www.noahs ark) search.com/resources/mt-ararat/مقاله «آرارات»به روز رسانی ۲۰۱۴) قله کوه آرارات میباشد، که با مکان گفته شده و مورد مناقشه حدود چهل کیلومتر فاصله دارد. منبع این قول تورات می باشد. (سفر پیدایش، ۸:۵ )(پیوست ۴)
در قاموس کتاب مقدس آمده است :« اراراط (ملعون ) مقاطعه ایست در مرکز ارمنستان که مابین رود ارس و دریای وان و ارومیه واقع است (کتاب دوم پادشاهان ۱۹:۳۷، کتاب اشعیا ۳۷:۳۸.)گاهی این لفظ بر تمام آن مملکت اطلاق شده (کتاب ارمیا ۵۱:۲۷) و موافق روایات کشتی نوح بر این کوه قرار گرفت. این کوه بلند را ارامنه «مسیس» و ترکان «اگریداغ» یعنی سراشیب و ایرانیان «کوه نوح» و اروپائیان غالباً «اراراط» و اعراب «جودی» نامند و آن صاحب دوقله است که یکی مقدار چهارهزار قدم از دیگری بلندتر و به سلسلهی کوههایی که بطرف شمال غربی و مغرب ممتدند میپیوندد و همیشه این کوه عظیم دارای رتبهی عالی بوده دائماً بر قلهاش برف نمودار است و ۱۷۰۰۰ قدم از سطح دریا مرتفع و از جمله آتشفشانهائی است که انفجارآخری وی بهسال ۱۸۴۰ م .بوده است. (جیمز هاکس، قاموس کتاب مقدس ، ص۳۰»)(پیوست ۵)
محققان بسیاری به دنبال کشتی حضرت نوح (علیه السلام)بر روی این کوه پرداختهاند داستان طوفان نوح و نجات کشتی در آرارات منجر شده تا تحقیقات بسیاری از سوی پیروان ادیان ابراهیمی برای یافتن بقایای کشتی نوح، به خصوص در منطقه آرارات انجام شود. در سال ۲۰۰۷ تیمی با حمایت کلیسای مسیحی تکه چوب‌هایی در ارتفاعات قله آرارات در ترکیه پیدا کرد. هرچند تیم جستجوگر مدعی شد که ۹/۹۹ % مطمئن است که کشتی نوح را یافته است ولی باستان شناسان این ادعا را با توجه به شواهد علمی موجود مورد تردید فراوان دانستهاند.( http://www.messagetoeagle.com/insidemountararatproject.php مقاله « کشتی نوح بر روی کوه» ژوئن، ۱۴ ۲۰۱۵)
۳-ایران؛کوههای زاگرس، سبلان، سلیمان
در یکی از منابع خبری در این رابطه آمده است :« دکتر «رابرت کورنیوک» سرپرست یک گروه تحقیقاتی با مطالعه متون مقدس به این نتیجه رسید که کوههای آرارات در زمانهای بسیار دور گستردگی زیادی داشته و از شرق به شمال ایران و رشته کوه البرز کنونی میرسیده. به همین علت یک گروه از باستانشناسان، زمینشناسان و کارشناسان تاریخ ادیان و دانشمندان با هزینه مؤسسه «بیس» جستجوی خود را در کوههای البرز آغاز کرده و سرانجام در ارتفاع ۱۳ هزارپایی از سطح دریا در شمال غرب شهر تهران موفق به شناسایی یک جسم ۱۲۰ متری شدند که شباهت زیادی به یک کشتی داشته و با توصیفات کتب مقدس از کشتی حضرت نوح سازگار است.( شیخ شعاعی،فهیمه،مسجدی،پرستو،«بررسی باستان شناسی مکان کشتی نوح از منظر قرآن»قرآن، ادب و هنر(مجموعه مقالات)، ۱۳۸۵)
جمع بندی: اثبات مکان کشتی، تنها برای مسلمانان که پیرو کتاب قرآن میباشند، مهم نیست بلکه پیروان ادیان دیگر نیز برای روشن شدن این مکان هزینههای بسیاری را صرف کردهاند،که نشان از اهمیت بالای آن دارد، بنابراین قبل از آنکه بخواهیم راجع به این منازعات در مورد این سه مکان مطرح شده یعنی کوه جودی داگی در ترکیه، آرارات در ارمنستان و سبلان در ایران و راستی آزمایی در شواهد یافت شده از این سه مکان اظهار نظری نماییم، بهجاست که در این رابطه، تحقیقاتی از قرآن و روایات مرتبط با آن انجام گیرد تا بتوانیم به نتیجه بهتری از آنچه در فضای جهانی اتفاق افتاده است، دست پیدا نماییم.
۲- مراد از واژه «جودی»
در آیهی ۴۴ سورهی هود، محل استقرار کشتی حضرت نوح (علیه السلام) با نام جودی بیان گردیده است. ابتدا لازم است به تبیین مراد از این واژه در قرآن پرداخته شود. تا بدین وسیله آشکار گردد، منظور از جودی چه نوع زمینی است؟ آیا کوه است یا دشت؟ بنابراین قبل از هربحث یا سخنی ابتدا باید، نوع این مکان از منظر قرآن روشن گردد.
۲-۱-جودی نامی برای یک کوه : اگر بخواهیم بدانیم واژه «جودی» در قرآن به چه چیزی دلالت دارد، بهتر است آیهای که این واژه در آن به کار رفته است، یعنی آیه ۴۴ سوره هود و آیات پیرامونش بررسی گردد. این آیات به این شرح میباشد:
«حَتَّى إِذا جاءَ أَمْرُنا وَ فارَ التَّنُّورُ قُلْنَا احْمِلْ فِیها مِنْ کُلٍّ زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ وَ أَهْلَکَ إِلاَّ مَنْ سَبَقَ عَلَیْهِ الْقَوْلُ وَ مَنْ آمَنَ وَ ما آمَنَ مَعَهُ إِلاَّ قَلِیلٌ .وَ قالَ ارْکَبُوا فِیها بِسْمِ اللَّهِ مَجْراها وَ مُرْساها إِنَّ رَبِّی لَغَفُورٌ رَحِیمٌ .وَ هِیَ تَجْرِی بِهِمْ فِی مَوْجٍ کَالْجِبالِ وَ نادى نُوحٌ ابْنَهُ وَ کانَ فِی مَعْزِلٍ یا بُنَیَّ ارْکَبْ مَعَنا وَ لا تَکُنْ مَعَ الْکافِرِینَ . قالَ سَآوِی إِلى جَبَلٍ یَعْصِمُنِی مِنَ الْماءِ قالَ لا عاصِمَ الْیَوْمَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِلاَّ مَنْ رَحِمَ وَ حالَ بَیْنَهُمَا الْمَوْجُ فَکانَ مِنَ الْمُغْرَقِینَ.وَ قِیلَ یا أَرْضُ ابْلَعِی ماءَکِ وَ یا سَماءُ أَقْلِعِی وَ غِیضَ الْماءُ وَ قُضِیَ الْأَمْرُ وَ اسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِیِّ وَ قِیلَ بُعْداً لِلْقَوْمِ الظَّالِمِینَ .وَ نادى نُوحٌ رَبَّهُ فَقالَ رَبِّ إِنَّ ابْنِی مِنْ أَهْلِی وَ إِنَّ وَعْدَکَ الْحَقُّ وَ أَنْتَ أَحْکَمُ الْحاکِمِینَ . قالَ یا نُوحُ إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَهْلِکَ إِنَّهُ عَمَلٌ غَیْرُ صالِحٍ فَلا تَسْئَلْنِ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنِّی أَعِظُکَ أَنْ تَکُونَ مِنَ الْجاهِلِینَ .قالَ رَبِّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ أَنْ أَسْئَلَکَ ما لَیْسَ لِی بِهِ عِلْمٌ وَ إِلاَّ تَغْفِرْ لِی وَ تَرْحَمْنِی أَکُنْ مِنَ الْخاسِرِینَ.» (این وضع هم چنان ادامه یافت) تا فرمان ما فرا رسید و تنور جوشیدن گرفت، (به نوح) گفتیم از هر جفتى از حیوانات (نر و ماده) یک زوج در آن (کشتى) حمل کن، همچنین خاندانت را مگر آنها که قبلا وعده هلاک آنان داده شده (همسر نوح و یکى از فرزندانش) و همچنین مؤمنان را، اما جز عده کمى به او ایمان نیاوردند.او گفت بنام خدا بر آن سوار شوید و به هنگام حرکت و توقف آن یاد او کنید، که پروردگارم آمرزنده و مهربان است.و او آنها را از لابلاى امواجى همچون کوهها حرکت مىداد، (در این هنگام) نوح فرزندش را که در گوشهاى قرار داشت فریاد زد، پسرم! همراه ما سوار شو و با کافران مباش! .گفت به کوهى پناه مىبرم تا مرا از آب حفظ کند، گفت امروز هیچ حافظى در برابر فرمان خدا نیست، مگر آن کس را که او رحم کند، در این هنگام موجى در میان آن دو حائل شد و او در زمره غرقشدگان قرار گرفت.و گفته شد اى زمین آبت را فرو بر، و اى آسمان خوددارى کن، و آب فرو نشست و کار پایان یافت، و (کشتى) بر (دامنه کوه) جودى پهلو گرفت و (در این هنگام) گفته شد: دور باد قوم ستمگر!.نوح به پروردگارش عرض کرد پروردگارا! پسر من از خاندان من است و وعده تو (در مورد نجات خاندانم) حق است و تو از همه حکم کنندگان برترى.فرمود: اى نوح! او از اهل تو نیست! او عمل غیر صالحى است، بنا بر این آنچه را از آن آگاه نیستى از من مخواه، من به تو اندرز مىدهم تا از جاهلان نباشى!. عرض کرد: پروردگارا! من به تو پناه مىبرم که از تو چیزى بخواهم که از آن آگاهى ندارم، و هر گاه مرا نبخشى و بر من رحم نکنى از زیانکاران خواهم بود.
۲-۱-۱-دلالت آیات : با تامل در آیات بیان شده، در اینجا و یا حتی بررسی سایر آیات مرتبط با حضرت نوح (علیه السلام) به نظر نمیرسد بتوان اشارهای را به نوع مکان جودی یافت و حداکثر مطلبی که دست خواننده را می گیرد، این است که جودی باید مکان سختی باشد که توانسته است کشتی را در یک مکان متوقف کند. شاید کلمه «استوت» در آیه «استوت علی الجودی»بتواند موید این مطلب باشد.
«استوت» را به معنای راست و استوار شدن دانستهاند و آن را نوعی استقراء همراه با اعتدال میگویند.( مصطفوی، ۵/۳۳۸)و در اینجا میتوان به معنای قرار گرفتن کامل کشتی بدون شکستگی و ضعف و لرزش و اضطرابی معنا نمود. البته مطمئنا دلالت عقلی در این زمینه نشان از آن دارد که با وجود سیل عظیم کشتی، بر بیابان که منطقه پستی میباشد، نمینشیند و بهترین مانعی که میتواند جلو حرکت کشتی را بگیرد مناطق بلندتر که همان کوهها هستند، میباشد. بنابراین اگرچه قرآن صریحا به نوع مکان قرار گرفتن کشتی اشاره نمینماید اما دلالت عقلی بکار رفته در آیه در کنار معنای واژه «استواء»میتواند رهنمون بر این باشد که مراد از جودی کوه میباشد.
۲-۱-۲-دلالت روایات: در روایاتی که نام جودی در آنها آمده،کمتر روایتی را در این زمینه میتوان یافت که مراد از جودی را مشخص نکرده و به نوع این مکان اشارهای نکرده باشد. در واقع با وجود اینکه احادیث مطرح شده در این باره به ابعاد متفاوتی اشاره دارند، اما در هر کدام از آنها به این مطلب نیز اشارهای گردیده است. نظیر روایت ذیل:
امام موسی کاظم (علیه السلام)در بخشی از یک سخن میفرماید : «عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ رَفَعَهُ إِلَى أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِی الْحَسَنِ مُوسَى ع فِی السَّنَهِ الَّتِی قُبِضَ فِیهَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا لَکَ ذَبَحْتَ کَبْشاً وَ نَحَرَ فُلَانٌ بَدَنَهً فَقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ إِنَّ نُوحاً ع کَانَ فِی السَّفِینَهِ وَ کَانَ فِیهَا مَا شَاءَ اللَّهُ وَ کَانَتِ السَّفِینَهُ مَأْمُورَهً فَطَافَتْ بِالْبَیْتِ وَ هُوَ طَوَافُ النِّسَاءِ وَ خَلَّى سَبِیلَهَا نُوحٌ ع فَأَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى الْجِبَالِ أَنِّی وَاضِعٌ سَفِینَهَ نُوحٍ عَبْدِی عَلَى جَبَلٍ مِنْکُنَّ فَتَطَاوَلَتْ وَ شَمَخَتْ وَ تَوَاضَعَ الْجُودِیُ وَ هُوَ جَبَلٌ عِنْدَکُمْ فَضَرَبَتِ السَّفِینَهُ بِجُؤْجُؤِهَا الْجَبَلَ قَالَ فَقَالَ نُوحٌ ع عِنْدَ ذَلِکَ یَا مَارِی أَتْقِنْ وَ هُوَ بِالسُّرْیَانِیَّهِ یَا رَبِّ أَصْلِحْ قَالَ فَظَنَنْتُ أَنَّ أَبَا الْحَسَنِ ع عَرَّضَ بِنَفْسِه» اى ابا محمد، به راستى نوح در کشتى بود و در آن بود آنچه خدا خواسته بود و آن کشتى زیر فرمان بود و گرد خانه کعبه گردید و آن طواف نساء بود و نوح جلو آن را رها کرد و خدای عز و جل به کوهها وحى کرد که من کشتى نوح بنده خود را بر یکى از شماها مىنهم، آنها سرفرازى کردند و خود را بالا گرفتند، کوه جودى تواضع و فروتنى کرد و آن کوهى است در نزد شما(موصل) و کشتى سینه خود را بدان زد، پس نوح(علیه السلام) فرمود «یا ماری اتقن» و این به زبان سریانی یعنی« ای پروردگار من کارم را به سامان برسان» راوی می گوید من گمان کردم که امام (علیه السلام)احوال خود را عرض کرد.»( کلینى،۲/۱۲۴.)
۲-۱-۳-اتفاق مفسران :
گذشته از روایات مذکور که مراد از جودی در آن کوه دانسته شده است، این مطلب مورد اتفاق مفسران نیز میباشد و نهایتا اختلاف آنها در مطلق و معین بودن این کوه میباشد. که بعضی مراد از جودی در قرآن را مطلق کوه میگویند (طبرسی، ۵/۲۵۰)و بعضی آن را نام یک کوه معین میدانند، که اختلاف در محل آن دارند. (طبری، ۱۲/۳۰)
۳-جودی، یک کوه معین
بعد از بررسی و تعمق بیشتر در آیات قرآن به نظر نمیرسد قولی که جودی را مطلق کوه و هر زمین سختی میداند صحیح باشد، چرا که خداوند متعال دقیقا در هر دو آیهی قبل از آیه۴۴ سورهی هود، در رابطه با نجات فرزند حضرت نوح (علیه السلام)،از دو کلمه «جبل» و «جبال» استفاده میکند. اگر مراد از جودی هر کوهی بود دلیلی وجود نداشت که در اینجا نیز کلمه «جبل» به کار برده نشود و نام آن بیان شود و جا داشت که خداوند متعال در اینجا نیز بفرماید: «استوت علی الجبل» و نه «استوت علی الجودی».
علاوه بر سیاق آیات قرآن، هرگاه در سخن معصومین(علیهمالسلام) احادیث مرتبط با جودی بررسی میگردد، نظیر روایات بیان شده، از ویژگیهای خاصی برای جودی سخن گفته میشود که گویا در سایر کوهها چنین نیست و همین میتواند دلیلی بر این باشد که جودی نامی برای یک کوه معین بوده است نه هرکوه و زمین سختی.
گذشته از دو دلیل مزبور قول مشهور مفسران (طبری، ،۱۲/۳۰ –ابوالفتوح، ۱۷/۳۵۴- طوسی، ،۵/۴۹۲- )نیز این است که جودی نام یک کوه معین است. به این ترتیب با وجود اینکه در قرآن حکیم حدود ۳۰ بار دو کلمه «جبل»و«جبال»به کار رفته است تنها نام دو کوه آمده است، که یکی «جودی» و دیگری «طور» میباشد.
۴- موقعیت جغرافیایی جودی
مفسران در رابطه با بیان موقعیت جودی، به چند مکان اشاره کردهاند :
الف:موصل عراق: مفسرین نقل کنندهی آن را، ضحاک و به نقلی ابن عباس میدانند. (طوسی، ،۵/۴۹۲.)
ب:ناحیه آمد: دیاربکر یا آمِد شهری در جنوب شرقی کشور ترکیه است. نقل کننده آن را زجاج میدانند. (همان ،۵/۴۹۲.)
ج: کوهی در جزیره نزدیک موصل: نقل کننده آن را مجاهد و نیز در نقلی قتاده می دانند.( ابن کثیر، ۴/۲۸۰ ) (جزیرهی ابن عُمَر یا به اختصار جزیره (به ترکی: Cizre با تلفظ جیزره، شهری است در استان شرناق در جنوب شرقی ترکیه. این شهر در مرز ترکیه با سوریه و در نزدیکی نقطه تلاقی سه کشور ترکیه، سوریه و عراق واقع شده‌است)( طبری، ،۱۲/۲۹.)
د-کوهی در عربستان که نقل کننده آن را عطاء میدانند. (سیوطی،۳/۳۳۵)
ه- آرارات :این قول منبعی در میان مفسران اولیه نظیر موارد بالا ندارد و هر جایی نیز که مفسران(طباطبایی،۱۰/۲۵۲.) آن را نقل نمودهاند به نقل از تورات، سفر پیدایش باب هشتم میباشد.
۴-۱-موصل محل قرار کشتی نوح (علیه السلام)
در بررسی آرای تفسیری مفسران از ابتدا تاکنون چند نکته مشاهده میگردد.
الف:مفسران در رابطه با تعیین مکان جودی دو دسته هستند. یک دسته فقط به بیان اقوال در این رابطه بسنده نمودند (طوسی ،۵/۴۹۲-)و دسته دیگر به یک جای مشخص و معین در مورد مکان کوه جودی اشاره میکنند،و مکان آن را در موصل یا نزدیک به آن میدانند.( قرطبی ،۹/۴۱)
ب:در سه قول از مفسران اولیه، بیان گردیده است که جودی کوهی نزدیک به دیار بکر، جزیره ابن عمر و موصل میباشد که به لحاظ جغرافیایی تقریبا مناطقی نزدیک به هم هستند. (پیوست۶)
ج:با بررسی اقوال مشاهده میشود که در کتب مفسران، قائلین به وجود کوه جودی در عربستان در مقابل سایر مکانها بسیار کم میباشند و همین عدم توجه مفسران به این قول همراه با نبودن سایر مویداتی از روایات یا کتب مورخان و جغرافیدانان که ذکر خواهد شد، مانع از این است که به این قول به شکل جدی اعتنا گردد.
با بیان نکات مطرح شده مناسب است که به بررسی سایر منابع برای یافتن قول صحیحتر مراجعه نماییم.
۴-۱-۱-دیدگاه روایات : در روایات موقعیت جودی به دو گونه بیان گردیده است:
الف:یکبار موقعیت آن در فرات کوفه بیان شده است. در بخشی از روایت امام صادق (علیه السلام) آمده است :« …..ثُمَ اسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِیِ وَ هُوَ فُرَاتُ الْکُوفَهِ …. (کلینی، ۸/۲۸۱ )» سپس کشتی بر جودى که همان فراتکوفه است قرار گرفت.
ب:موقعیت دوم توسط حداقل سه روایت در موصل بیان گردیده است :
-در یک روایت از امام موسی کاظم (علیهالسلام) است که خطاب به ابی بصیرمیفرمایند: « … تواضع جبل عندکم بالموصل یقال له الجودی…. (بحرانی؛ ۳/ ۱۱۲»
-روایت دوم از امام رضا (علیه السلام) است که در بخشی از آن میفرماید :« …تواضع جبل عندکم بالموصل یقال له: الجودیّ….» (عروسی حویزی ؛ ۲/۳۶۵.)
-روایت سوم نیز از امام موسی کاظم (علیه السلام ) است که میفرمایند: «…وَ اسْتَوَتِ السَّفِینَهُ عَلَى جَبَلِ الْجُودِیِ وَ هُوَ بِالْمَوْصِلِ جَبَلٌ عَظِیمٌ…» (،مجلسی ،۱۱/۳۱۲)کشتی بر کوه جودی قرار گرفت که آن جبل بزرگی در موصل است.
۴-۱-۲-بیان نکات : در بررسی روایات مطرح شده لازم است به نکات زیر توجه شود:
الف: با توجه به زمان صدور روایات، روایات دسته دوم بعد از روایات دسته اول بیان گردیده است، بنابراین احادیثی که مراد از مکان جودی را موصل میداند، میتواند در جهت تبیین مراد از «فرات کوفه» باشند.
ب: موصل در نزد مورخان اولیه بر منطقه وسیعی اطلاق گردیده است. مسعودی، «بازبدی و قردی» (نامهای قدیمی جزیره ابن عمر) را از موصل میخواند: « جودى کوهى بدیار باسورى و جزیرهی ابن عمر در موصل است که تا دجله هشت فرسخ فاصله دارد و قرارگاه کشتى تاکنون بر سر این کوه هست» (المسعودی، ۱/۴- )
ج: در شرح حدیث دستهی اول احتمال دادهاند مراد از فرات کوفه «قریب الکوفه» باشد، که در تصحیف دچار انحراف شده است. (مجلسى،۲۶/۲۹۸ ) بنابراین مراد از فرات الکوفه همان قریب الکوفه بوده است که به نظر منطقی نمی باشد زیرا فاصلهی کوفه تا کوه جودی امروزی فاصلهای نیست که واژهی قریب بر آن صادق باشد.
د: بعضی نیز قایلند در اینجا واژه «فرات»در «فرات الکوفه» سرزمین بابل قدیم را که منطقه وسیعی بوده، شامل میشود. (عسکرى، ۳/۱۲۲)که این سخن به نظر صحیحتر میرسد.
نتیجه گیری: از جمعبندی سخنان معصومین(علیهمالسلام) و اقوال مشهور مفسران فهمیده میشود، که موصل قول قویتری برای محل قرار کشتی حضرت نوح (علیه السلام) میباشد و فرات الکوفه نیز میتواند منطبق بر موصل باشد، بنابراین قولی که جودی را در عربستان میداند، نمیتواند صحیح باشد.
۴-۲-رد آرارات
قایلین به این قول سخن خود را به تورات مستند میکنند، که بیان کرده است: «و آب رفته رفته از روی زمین برگشت… و کشتی بر کوههـای آراراط قـرارگرفت»( (سفر پیدایش،۸:۴) در جایی دیگر آمده است :«و کشتی در ماه هفتم، در روز هفدهم، بر روی کوههای آراراط، آرمیـد». و چون در میان کوههای آرارات قله آن بلندترین و پر ارتفاعترین کوه میباشد، باور عمومی مردم بر این قرار گرفته است که قله ماسیس جایگاه کشتی نوح میباشد. (بی آزار شیرازی، عبد الکریم،مقاله «کشف کشتی نوح در جودی»،)اما محققین بسیاری قایل به این نظریه نیستند و هر کدام دلایلی را برای سخن خود میآورند.
الف-مراد از آراراط در تورات«شهر بابل» است نه کوههای آرارات در ارمنستان:
در قاموس کتاب مقدس آمده است که «آراراط» لفظى است عبرى که از اصل آکادى «اورارطو» گرفته شده است. کلمه آکادى «اورارطو» از دو جزء تشکیل شده است؛ «اور» که به معناى شهر است مثل «اورشلیم» به معناى شهر سلام، «اورکلدانیین» بمعناى شهر کلدانیها، و «اوربیل» یا شهر بت بعل .
«ارطو» یا «اردو» که این لفظ هم به معناهاى متعددى آمده از آن جمله اسمى است براى رود فرات و نیز نام قدیمى شهر بابل. بنابر آنچه گفته شد، کلمه «اورارطو» به زبان آکادى شهر فرات، شهر بابل بوده است. آنچه که این نظریه را تأیید مىکند، ترجمه آرامى تورات عبرى در عهد مسیح (علیه السلام) است که امروز نزد یهودیان به نام «ترجمه اونقلیوس» معروف مىباشد. در آنجا کلمه «آراراط» را به «قردو» و «قردون» ترجمه کرده است و تورات به زبان سریانى نیز همان را اخذ کرده است.دانشمندان صاحبنظر دوره آشور مىگویند که «قردو» اسمى است که در حدود ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح از سوى کشینها (که نزدیک به چهار صد سال بر بابل حکمروایى داشتهاند) به سرزمین بابل اطلاق مىشده است. بنابراین مراد از کوههاى اراراط در تورات همان کوههاى بابل میباشد .( عسکرى،۳/۱۲۲ .)
ب-شباهت لفظی «آرارات» به «اورارطو»:
تا قرن پنجم ارامنه در ارمنستان کوهى به نام جودى نمىشناختند، و از آن قرن شاید بر اثر اشتباه مترجمین تورات که کوه«اکراد» را کوه آرارات ترجمه کردهاند براى علماء ارمنى چنین تصورى پیدا شده است. شاید مجوز این تصور آن بوده است که آشوریان بر کوههاى شمال و جنوب دریاچهی«وان» نام آرارات یا آرارتو، میدادهاند. (خزایلی، ص۲۸۱.)
ج- شهرت «جودی»:
دلیلی دیگر بررد کوه آرارات به عنوان محل استقرار کشتی حضرت نوح (علیهالسلام) به عنوان این مطلب شهرت کوه جودی است. آرتور جفری در این باره می گوید :«این روایت که قردو (Qardu) قرارگاه کشتى نوح بوده است، نه کوه آرارات، یک روایت کهن بینالنهرینى است و بىتردید سابقه آن به یک داستان قدیمى بابلى مىرسد. این روایت یهودى بعدا به مسیحیان ، و از آنان به ماندائیان و اعراب رسیده است. (جفری، ص: ۱۷۵)
د: استواء بر جودی:
با توجه به معنای بخش پایانی آیه ۴۴ سورهی هود که میفرماید:«وَ اسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِیِ» و کشتی بر جودى پهلو گرفت. استواء بمعناى استقرار تام است، (مصطفوی، ۵/۳۳۸) به شکلی که بر چیزی احاطه مییابد و آن را فرا میگیرد. معنای کنایی آیه این است، که جودی دارای ارتفاع زیادی آنگونه که قایلین به آرارات، قرارگاه کشتی حضرت نوح را قله پرارتفاع ماسیس که ۱۷۰۰۰ پا ارتفاع دارد، میدانند، نیست و کوه جودی تپهای یا تلی بیشتر نبوده که کشتی با همهی بزرگی خود بر آن احاطه یافته و آن را فرا گرفته است. (حسینی همدانی،۸/۴۱۳.)
نتیجه گیری:
با بیان مطالب فوق میتوان گفت، علاوه بر آنکه دلایلی را از دیدگاه روایات و نظر مفسران داریم که کوه جودی در منطقه موصل میباشد، دلایلی نیز داریم که قله کوه آرارات و یا حتی کوههای البرز). فرشید خاموشی ۲۲ فروردین ۱۳۸۷ روزنامه دنیای اقتصاد http://forum.hammihan.com/post1263713-84)نمیتواند همان جودی نام برده در قرآن باشد.(پیوست ۷)
۵-موقعیت جودی
«جودی»در نزد جغرافیدانان به عنوان یک کوه شناخته شده، نام آن در لابلای بیان شهرها و روستاها به عنوان محل قرار گرفتن کشتی حضرت نوح (علیه السلام) آمده است. صاحب احسن التقاسم در کنار معرفی سرزمین «اقور» و شهر «ثمانین» می گوید: «کشتى نوح در آنجا بر کوه جودى نشست، و سوارانش شهر ثمانین را در آنجا ساختند و بماندند. (مقدسی، ۱/۱۹۱.)» ابن بطوطه در حین معرفی جزیرهی ابن عمر میگوید: «همینکه وارد شهر شدیم کوه بلند جودى که در قرآن نام آن ذکر شده و سفینه نوح بر روى آن قرار گرفته بود، نظر ما را به خود جلب کرد.»( ابن بطوطه، ت.،۱/۲۹۰)
در دیگر آثار جغرافیایی نیز جودی به عنوان یک کوه و آنهم در جای مشخصی معمولا معرفی میگردد.( حمیری، ص ۱۸۱- ابن حوقل، ،۱/۲۲۹. ) در کتاب معجم البدان در این باره داریم : «جودی نام کوهى است که در داستان توفان نوح کشتى او بر آن بنشست. از این کوه تا جزیره ابن عمر هفت فرسنگ راه است. دیر جودى بر کلّهی این کوه ساخته شده است که گویند از زمان نوح ساختمان آن باقى مانده است. تا کنون نوسازى نشده است.» (حموی، ۲/۴۳۳. )(پیوست ۸)
موقعیت این منطقه در جایی دیگر دقیقتر بیان گردیده است : « کوه جودىّکوهى است که مىکشد از جنوب به شمال نزدیک سه روزه راه. و ارتفاع آن نیم روزه راه باشد. و این کوهى است سبز، و در آن درخت بلوط بسیار است. و این کوهى است مطلّ بر جزیرهی ابن عمر، از شرقى آن بر دجله بالاى موصل. و مشهور چنان است که سفینهی نوح (علیه السلام) بر سر این کوه فرود آمد که «و استوت على الجودى.» نزدیک این جبل جودى قریه ثمانین است؛ و چنین گویند که چون نوح علیه السلام از کشتى بیرون آمد آنجا دیهى بنیاد کرد و با او هشتاد کس بودند. بدان سبب این موضع را سوق ثمانین خواندند. (حافظ ابرو، ۱/۱۸۸.)» (پیوست ۹)
نتیجه گیری:
خداوند حکیم محل فرود کشتی حضرت نوح (علیه السلام) را به عنوان یک از اولین پیامبران برای هدایت بشریت، باقی گذاشته است، که در قرآن جودی نامیده شده. با وجود آنکه تحقیقات و تفحصهای زیادی توسط باستانشناسان و زمینشناسان در این مکان انجام گرفته است، اما مناقشاتی نیز در این رابطه وجود دارد. هدف از این مقاله ، تحقیقی در این رابطه در شواهد موجود در آیات و روایات و سخنان مفسران بود تا واقعیت موجود در محل اصلی آن روشن گردد و بعد از روشن شدن محل دقیق این مکان از طریق شناسایی آثار موجود و ویژگی های این منطقه بتوان به تفسیر و تبیین آیات قرآن پرداخت و چرایی اهمیت این مکان از نظر قرآن بررسی گردد. در پایان تصاویری نیز در رابطه با کشتی نوح ارایه میگردد.
پیوست ۱ عکس هوایی از شئ کشتیhttp://www.arkdiscovery.com/napart1.htm
پیوست ۲ تصویر ران وایت درپارک ملی کشتی نوح بعد از وقوع زلزله و مشخص تر شدن دیوار های کشتی http://wyattmuseum.com/discovering/noahs-ark
پیوست ۳ سایت Durupınar در سال ۲۰۰۷http://wyattmuseum.com/discovering/noahs-ark
پیوست ۴-محل قله ماسیس از کوههای آرارات .تهیه شده از گوگل ارث The Durupınar site in 2007
پیوست ۵ آرارات بزگ (راست) و آرارات کوچک (چپ) 5137 متر) http://noandish.com/fa/news/9345
پیوست ۶محل قرار گرفتن سه منطقه موصل،دیار بکر،جزیره ابن عمر تهیه شده از گوگل ارث
پیوست ۷ نقشه باستان شناسی مرز اورارطو (قرمز) بر اساس تحقیقات دکتر پل Zimansky (http://www.noahsarksearch.com/ararat.htm)
[اورارتو باستان شناسی نقشه مرز (قرمز) با اورارتو آثار باستانی (نارنجی)]
پیوست ۸ محل دقیق تر دو مکان جودی و جزیره ابن عمر (تهیه شده از google.earth)
پیوست ۹-تصویر ۱ و ۲-موقعیت تقریبی جودی و فاصله آن با قله کوه (تهیه شده از google.earth)
منابع و مآخذ
قرآن کریم
آوجی، مراد (۲۰۰۷). " کشتی نوح ": ارتباط آن با earthflow Telçeker، کوه آرارات، شرق ترکیه"، بولتن زمین شناسی مهندسی و محیط زیست ۶۶. p. P. 377-380. 377-380
ابن بطوطه، شمس الدین 779ق؛ رحله ابن بطوطه(تحفه النظار فی غرائب الامصار و عجائب الاسفار)، تهران، آگه، ۱۳۷۶ .
ابن حوقل،۳۶۷ق، ابو القاسم محمد بن حوقل النصیبى ،صوره الارض،بیروت،دار صادر، ۱۹۳۸ م.
بحرانى، هاشم بن سلیمان،قرن ۱۱،البرهان فى تفسیر القرآن، بنیاد بعثت،تهران،۱۴۱۶ ق
بی آزار شیرازی، عبد الکریم،مقاله «کشف کشتی نوح در جودی»، مجله علوم قرآن و حدیث، سال هفتم، شماره۱۳ (علمی-پژوهشی)از ۹۱ تا۳۴
جاناتان گری، یافته هایی جدید از طوفان نوح، ت. کتایون افجه ای، روزنامه اطلاعات ضمیمه، ش ۲۱۷۱۶، ۱۵، ۶ /۷۸، ص ۳.Jump up ^ Morris, John D. (September 1, 1990). "That Boat-Shaped Rock… is it Noah's Ark?" . Creation Magazine ( Answers in Genesis ) 12 (4).
جفری ،آرتور،قرن ۱۴، واژه هاى دخیل در قرآن مجید، ت. فریدون بدره ای، تهران،توس۱۳۸۶
حافظ ابرو، شهاب الدین عبد الله خوافى،۸۳۳ق، جفرافیاى حافظ ابرو ، تهران- ایران ،میراث مکتوب ، ۱۳۷۵ ش.
حموی بغدادی، یاقوت ،۶۲۶ق، معجم البلدان،ت، تهران،سازمان میراث فرهنگى کشور،۱۳۸۳ ش.
حمیرى، محمد بن عبد المنعم،۹۰۰ق، الروض المعطار فى خبر الاقطار، بیروت،مکتبه لبنان ،1984 م.
خزائلى، محمد،معاصر، اعلام قرآن ، تهران، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۷۱.
سیوطى، عبدالرحمن بن ابىبکر،قرن۱۰، الدر المنثور فى تفسیر المأثور،قم،کتابخانه آیه الله مرعشى نجفى،۱۴۰۴ ق.
طباطبایى، سید محمد حسین،قرن ۱۴، المیزان فى تفسیر القرآن،قم ،دفتر انتشارات اسلامى حوزه علمیه ،۱۴۱۷ ق.
طبرسی، فضل بن حسن ،قرن ۶، مجمع البیان فی تفسیر القرآن،طباطبایی، فضلالله ،تهران ،ناصر خسرو،۱۳۷۲.
طبری،محمد بن الجریر ،قرن ۴، جامع البیان،تحقیق یغمایی ،حبیب ، ت شاکر ،تهران، انتشارات توس،۱۳۵۶ش.
طوسی، محمد بن حسن،۴۶۰ق،التبیان فی تفسیر القرآن، مصحح:عاملی، احمد حبیب،بیروت ، دار احیاء التراث العربیه، بی تا.
کلینى، محمد بن یعقوب،۳۲۹ ق، الکافی،غفارى على اکبر و آخوندى، محمد،دار الکتب الإسلامیه،تهران،1407 ق.
مجلسى، محمد باقر،۱۱۱۰ ق، بحار الأنوارالجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار ،بیروت، دار إحیاء التراث العربی. ۱۴۰۳ق
مقدسى، محمد بن أحمد،قرن ۴، احسن التقاسیم فى معرفه الاقالیم، ت.علینقی منزوی ،،تهران،شرکت مولفان و مترجمان.1361
مصطفوی ، حسن ، ۱۲۹۷، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم ، مرکز نشر آثار العلامه المصطفوی ، ۱۳۸۵.
وایات، ران،۱۹۹۹م،کشف: کشتی نوح ،جامعه جهانی کتاب مقدس ، ۱۹۸۹.
هاکس،جیمز،قاموس کتاب مقدس ،تهران،انتشارات اساطیر،۱۳۷۷ش.
Berlitz, Charles (1987). The Lost Ship of Noah New York: Putnam. ISBN 0-399-13182-5
Fasold, David (1988). The Ark of Noah New York: Wynwood. ISBN25-319– 0-922066-10-8
http://forum.hammihan.com/post1263713-84 فرشید خاموشی پنجشنبه روزنامه دنیای اقتصاد ،۲۲ فروردین ۱۳۸۷
http://quranica.sbu.ac.ir/?q=node/38 کشتی حضرت نوح (علیه السلام)،دانشنامه قرآن و علم ،۱۳۹۴
http://www.noahs ark search.com/resources/mt-ararat/مقاله «آرارات»به روز رسانی ۲۰۱۴
http://www.noahsarksearch.com/resources/iran/مقاله «ایران» 2014آپدیت-
نویسنده:
دکتر سیده سمیه خاتمی: استادیار عضو هیات علمی گروه معارف دانشگاه حکیم سبزواری
دکتر سید جواد خاتمی: استادیار عضو هیات علمی گروه فقه و مبانی حقوق در دانشگاه حکیم سبزواری
انتهای متن/