خبرگزاری فارس – سرویس فرهنگی خراسان جنوبی؛ امشب مشهد الرضا(ع) بیش از کاظمین در عزا و ماتم است چرا که پسر به عزای پدر نشسته است.
همه دق الباب پسر را در مشهد می زنند تا باب الحواج در کاظمین درهای بسته را به روی آن ها باز کند.
همه امشب به تسلیت و تعزیت گوی سلطان خراسان می روند تا تسلی پسر باشند در غم از دست دادن پدر آن هم در زندان ها و سرداب‌های هارون الرشید خلیفه عباسی؛ امشب مشهد عزادار پدر غریب، غریب الغربای هم مسلمین جهان است.
امشب فریاد وااسفا از زندان سندی بن شاهک بغداد به آسمان می رسد به واسطه از دست دادن بهترین مهمانش موسی بن جعفر. امشب همه دعا می کنند تا اجابت کند دعایشان را باب الحواج؛ همه از دور دل ها را گره می زنیم به ضریح موسی بن جعفر(ع) در کاظمین و مشهد الرضا(ع) باشد که گره از کار همه باز شود.
در ادامه نیز نگاهی گذرا داریم به زندگی نامه امام موسی کاظم(ع) از ولادت تا شهادت.
آموختن علم و تقوا در سایه پدر
امام موسی کاظم(ع) از سال ۱۲۸ هجری قمری تا سال ۱۴۸ هجری قمری زیر سایه پدر بزرگوارشان امام جعفرصادق(ع) رشد کردند و شاگرد پدر بزرگوارشان بودند و در این دوره بیست ساله، علم الهی و توانایی بالایی امام در مناظره و گفت و گوهای علمی تبلور یافت تا آنجا که هنوز پنج سال از زندگی خود را پشت سر نگذاشته بود که ابوحنیفه را با ادله و برهان محکم به سکوت واداشت.
پس از شهادت امام صادق(ع) و رهبری دینی، علمی، سیاسی و تربیتی امام کاظم(ع) آغاز شد و با همت و سرسختی تمام، مکتب علمی و فکری عظیم امام صادق(ع) را ادامه داد و از هیچ کوششی دریغ نکرد.
ایشان پس از روی کار آمدن هارون الرشید زندگی امام موسی کاظم(ع) با تنگناها و سختی های فراوانی روبه رو شد و هنوز هارون الرشید در آغاز راه بود که امام را در سیاه چال ها به بند کشید.
حضرت کاظم(ع) در آن شرایط و نیز در پی سخت گیری حاکمیت بر علویان، تمام توان خود را برای رسیدن به هدف های الهی و انجام دادن وظایفی که بر دوش داشت، به کار بست.
ایشان سیاست های هارون را به خوبی می شناختند و می دانستند که تصمیم نهایی هارون، از میان برداشتن ایشان است؛ امام این مطلب را نیز دریافته بودند که هارون، حتی میانجیگری اطرافیان خود را دراین باره نمی پذیرد بنابراین، با ایستادگی در برابر خواسته های هارون، همه سختی ها را به جان خریدند.
آن بزرگوار، وظایف خود را با دقت و ژرف نگری به انجام رساند و به امامت فرزندش علی بن موسی الرضا(ع) وصیت کرد؛ سرانجام در زندان سندی بن شاهک، در روز ۲۵ رجب سال ۱۸۳ هجری قمری به شهادت رسید.
ویژگی ها و فضائل امام موسی کاظم(ع)
از ویژگی های ذاتی موسی بن جعفر(ع)، فرو بردن خشم است و همه مورخان نوشتندکه ایشان در برابر بدی، خوبی می کرد و از خطاهای دیگران می گذشت و روش ایشان مثل سیره جدش پیامبر(ص) بود، تا آنجا که به کاظم، یعنی فرو خورنده خشم معروف شد.
قرآن کریم، همیشه همدم تنهایی ها و مونس خلوت امام کاظم(ع) بود؛ قرآن را بهتر و خوش نواتر از هرکس می خواند و وقتی به خواندن قرآن مشغول بود، اندوهگین می شد، آن گونه که هرکس تلاوت او را می شنید، می گریست.
حضرت موسی بن جعفر(ع) را صابر، الزاهر یعنی درخشنده، عبد صالح، الوفی به معنای وفاکننده به عهد، سید و امین خطاب می کردند، ولی آخرین لقبی که حضرت امام کاظم(ع) با آن خوانده می شدند، باب الحوائج است.
ولادت امام موسی کاظم(ع)
امام موسی کاظم(ع) سال ۱۲۸ یا ۱۲۹ هجری قمری هنگامی که امام صادق (ع) و همسرش حمیده از حج باز می‌گشتند، در منطقه ابواء به دنیا آمد. برخی مکان ولادت آن حضرت را مدینه دانسته‌اند. درباره تاریخ ولادت امام کاظم(ع) اختلاف است؛ طبری ولادت آن امام را در ذی‌الحجه و طبرسی آن را در ۷ صفر دانسته است.
مادر آن حضرت، حضرت حمیده کنیزی از اهل مغرب یا اندلس(اسپانیا) بوده است و نام پدر حمیده را صاعد مغربی (بربری) گفته اند.
برادران دیگر امام از این بانو اسحاق و محمد دیباج بوده اند. امام موسی کاظم(ع) هنوز کودک بود که فقهای مشهور مثل ابوحنیفه از او مسئله می‌پرسیدند و کسب علم می‌کردند.
فرزندان امام موسی کاظم(ع)
حضرت ابوالحسن موسى (ع) سى و هفت فرزند پسر و دختر داشتند: على بن موسى الرضا (علیه السلام)، ابراهیم، عباس، قاسم، اسماعیل، جعفر، هرون، حسن، احمد، محمد، حمزه، عبداللَّه، اسحق، عبیداللَّه، زید، حسن، فضل، حسین، سلیمان، فاطمه کبرى، فاطمه صغرى، رقیه، حکیمه، ام ابیها، رقیه صغرى، ام جعفر، لبابه، زینب، خدیجه، علیه، آمنه، حسنه، بریهه، عایشه، ام سلمه، میمونه، ام کلثوم.
مناظرات علمی امام موسی کاظم (ع)
مناظرات و گفت‌وگوهایی از امام کاظم(ع) با برخی از خلفای عباسی، دانشمندان یهودی و مسیحی، ابوحنیفه و دیگران گزارش شده است.
باقر شریف قرشی هشت گفت‌وگو از آن امام، با عنوان مناظرات آن حضرت گرد آورده است. امام کاظم(ع) با مهدی عباسی مناظره‌هایی درباره فدک و نیز حرمت خمر در قرآن انجام داده است.
با هارون عباسی نیز مناظراتی داشته است. از آنجا که هارون می‌خواست خویشاوندی پیامبر(ص) با خود را نزدیک‌تر از نسبت او با موسی بن جعفر نشان دهد، امام کاظم(ع) در حضور هارون به نزدیک‌تر بودنِ انتساب خویش به پیامبر تصریح کرد.
گفت‌وگوهای موسی بن جعفر(ع) با عالمان ادیان دیگر نیز به طور معمول در پاسخ به پرسش‌های آنان صورت گرفته که در پایان به گرویدن آنان به اسلام انجامیده است.
برخوردهای سیاسی امام موسی کاظم(ع)
دورانى که امام کاظم (ع) در آن زندگى مى کرد، مصادف با نخستین مرحله استبداد و ستمگرى حکّام عباسى بود.
این اعمال فشار از زمان امام صادق(ع) آغاز شد و تا زمان امام رضا(ع) که دوره خلافت مأمون بود با شدّت هر چه تمام تر ادامه یافت؛ مردم در زمان مأمون اندکى احساس امنیت سیاسى کردند، ولى دیرى نپایید که دستگاه خلافت بدرفتارى و اعمال فشار بر مردم را دوباره از سر گرفت.
فشار سیاسى عباسیان در دوره‌اى آغاز شد که پیش از آن امام باقر و صادق(ع) با تربیت شاگردان فراوان، بنیه علمى و حدیثى شیعه را تقویت کرده بودند و جنبشى عظیم در میان شیعه پدید آورده بودند.
رسالت امام موسی کاظم(ع) آن بود تا در این حرکت علمى، توازن و تعادل فکرى را بین شیعیان برقرار کنند.
عصر امام کاظم(ع) دوران بسیار سختى براى شیعیان بود و در این دوران حرکت هاى اعتراض‌آمیز متعددى از ناحیه شیعیان و علویان نسبت به خلفاى عباسى انجام شد که از مهم ترین آنها قیام حسین بن على، شهید فخ – در زمان حکومت هادى عباسى- و نیز جنبش یحیى و ادریس فرزندان عبد الله بود که در زمان هارون رخ داد.
در واقع مهم ترین رقیب عباسیان، علویان بودند و طبیعى بود که حکومت آنان را سخت تحت نظارت آنها بگیرد.
امامان شیعه همگى بر لزوم رعایت تقیه پافشارى کرده و مى کوشیدند تا تشکّل شیعه و رهبرى آنها را به طور پنهانى اداره کنند. به طبع این وضعیت سبب مى‌شد تا تاریخ نتواند از حرکات سیاسى آن ها ارزشیابى دقیقى به عمل آورد.
امام موسی کاظم(ع) در زندان
امام کاظم (ع) دو بار به دست هارون به زندان افتاده اند که مرتبه دوم آن از سال ۱۷۹ تا ۱۸۳؛ یعنى به مدت چهار سال به طول انجامیده و به شهادت آن حضرت منجر شده است.
دلایل زندانى شدن امام در این دو بار که هر دو به دست هارون بوده است عبارت است از:
۱- سختگیری های هارون نسبت به علویان به خصوص امام موسی کاظم(ع)
۲- نفوذ بسیار امام و علویان در میان مردم به دلیل اینکه فرزندان رسول خدا(ص) هستند.
۳- مفترض الطاعه بودن امامان شیعه و ترس دستگاه حکومت از شیعیان به دلیلی این صفت ائمه اطهار؛ مرحوم صدوق از جمله علل به شهادت رسیدن امام کاظم (ع) را آگاهى یافتن هارون از اعتقاد شیعیان به امامت امام دانسته است. هارون فهمید که شیعیان شب و روز به خدمت امام مى‌رسند. و به خاطر ترس از جان و از دست دادن سلطنتش آن حضرت را به شهادت رسانید.
۴- سعایت برخی از بستگان امام مانند علی بن اسماعیل بن جعفر (پسر برادر امام) در نزد هارون از امام.
هارون با آن همه سلطه و قدرت، مجبور بود تا دست به چنین توجیهاتى بزند تا اقدامش از طرف مردم مورد انکار و نفرت قرار نگیرد. هارون در همان مسجد دستور توقیف حضرت را صادر کرد.
وى دستور داد تا دو کاروان آماده کرده، یکى را به سمت کوفه و دیگرى را به سمت بصره بفرستند. او امام را همراه یکى از این دو کاروان روانه ساخت. این کار به این دلیل انجام گرفت تا مردم ندانند امام در کجا زندانى مى‌شود.
هارون، امام کاظم(ع) را نزد حاکم بصره، عیسى بن جعفر بن منصور فرستاد؛ امام چندى در زندان او بسر برد، اما در نهایت، عیسى از این کار خسته شد و به هارون نوشت تا او را تحویل شخص دیگرى بدهد.
در غیر این صورت او را آزاد خواهد کرد، زیرا در تمام این مدت کوشیده تا شاهدى بر ضد امام به دست آورد، اما چیزى نیافته است.
پس از آن، امام را تحویل فضل بن ربیع دادند. امام مدتى طولانى نزد وى زندانى بود؛ گفته شده که از او خواستند تا آن حضرت را به قتل برساند، اما او از این کار سرباز زد.
پس از آن، حضرت را تحویل فضل بن یحیى دادند و مدتى نیز در زندان او بسر برد. مطابق نقل مورّخان او حرمت امام را پاس مى داشت. پس از آن امام کاظم(ع) را تحویل زندانبان دیگرى بنام سندى بن شاهک دادند.
شهادت امام موسی کاظم(ع)
واپسین روزهای عمر امام کاظم(ع) در زندان سندی بن شاهک سپری شد. شیخ مفید گفته است سندی، به دستور هارون الرشید امام را مسموم کرد و امام سه روز پس از آن به شهادت رسید.
شهادت وی ۲۵ رجب سال ۱۸۳ق در بغداد رخ داده است. درباره زمان و مکان شهادت امام کاظم(ع) نظرات دیگری هم وجود دارد.
پس از آن‌که موسی بن جعفر(ع) به شهادت رسید، به دستور سِندی بن شاهک پیکر او را روی پل بغداد قرار دادند و اعلام کردند که موسی بن جعفر به مرگ طبیعی از دنیا رفته است.
درباره چگونگی شهادت وی گزارش‌های متفاوتی وجود دارد؛ بیشتر تاریخ‌نویسان بر این باورند که یحیی بن خالد و سندی بن شاهک او را مسموم کرده‌اند. در گزارشی نیز گفته شده او را با پیچیدن در فرش، خفه کرده‌اند.
برای قراردادن بدن امام کاظم(ع) در معرض دید عموم دو دلیل گفته شده: یکی اثبات این که او به مرگ طبیعی از دنیا رفته؛ دیگری باطل کردن باور کسانی که به مهدویت او اعتقاد داشته‌اند.
پیکر موسی بن جعفر(ع) را در منطقه شونیزیه در مقبره خانوادگی منصور که به مقابر قریش شهرت داشت، دفن کردند؛ مدفن ایشان به حرم کاظمین مشهور است.
گفته شده دلیل عباسیان برای اینکه بدن امام را در این مقبره دفن کردند، ترس از آن بود که مبادا مکان دفن او محل تجمع و حضور شیعیان شود.
پایان پیام/۳۶۳۵/ف