بازاری که نو نیست!

ادامه مطلب روزنامه زعفران که به مدیر مسئولی ابوالفضل زاهدی پور در بیرجند چاپ می شود، به این شرح است:
اشاره: موقعیت جغرافیایی بازار نو از ضلع غربی میدان امام تا ابتدای بازار ملک است. این بازار نسبت به بازار ملک از قدمت زیادی برخوردار نیست، از این رو به بازار نو مشهور است.
این بازار در قدیم کف رودخانه (رود خیابان جمهوری) قرار داشت. همزمان با تغییر مسیر رود، خیابان جمهوری (از پل دژبان به سمت قبرستان فعلی) در حدود سال ۱۳۴۷، ساخت و ساز در این بازار نیز گسترش یافت. برای آشنایی بیشتر با این بازار به سراغ برخی از کسبه و قدیمی های این بازار رفتیم که در ادامه می خوانید.
آقایان شیوا، مالکی، محمدی، کنی، برادران، گنجی، اذانی، ریاسی، نیک منش، انصاری فرد، ضیائی، بیانی، حقیقی، راستگو مقدم، خیریه، کریم پور، قانونی و جسمی، مرتضوی، رستگار، بهلگردی، روستا و خانی از بزرگان این بازار هستند که در معرفی این بازار نمی توان بدون نام بردن از این اسامی به معرفی این بازار پرداخت. یکی از این افراد آقای راستگو مقدم است که در مورد مشاغل قدیمی بازار نو چنین گفت: در قدیم مشاغل مختلفی از جمله پیراهن دوزی، نانوایی، خرازی، خوار و بار فروشی، پوشاک فروشی، کفش فروشی، کفش سازی، قنادی، داروخانه و الکترونیک در این بازار بودند اما در حال حاضر بیشتر مغازه ها طلا فروشی و پوشاک هستند.
وی در ادامه افزود: در قدیم کاسب در نزد مردم حبیب ا… بود یعنی اول خدا را در نظر داشت، به عبارتی دین داری از اصول کار آنها بود. کاسب علاوه بر اینکه باید فوت و فن آن حرفه را می آموخت، باید انصاف نیز می داشت و از رباخواری پرهیز می کرد.
علاوه بر این وی، کاسبی که وضو بدارد، قرآن بخواند و اخلاق خوب در برخورد با مشتری بدارد را از عوامل خیر و برکت می دانست. به گفته او کاسب های قدیمی نسبت به هم بذل و بخشش داشتند.
به عنان مثال اگر کاسبی، فروش روزانه اش را انجام می داد، مغازه یا دکانش را می بست تا کاسب بغل دستش هم فروش داشته باشد اما الان برعکس است، برخی مغازه ها تا دیر وقت باز هستند چرا که مغازه کناری اش باز است.
پس ازگفتگو با آقای راستگومقدم کمی در بازار چرخیدم و نگاهی به مغازه ها و بافت شکلی آنها که آثار بافت سنتی آنها از قدیم به جای مانده بود انداختم. پس از آن آقای ریاسی یکی دیگر از بزرگان این بازار را ملاقات کردم.
وی در مورد تعمیر و بازسازی مغازه های بازار نو به سبک مدرن گفت: از سال ۱۳۶۲ به بعد بیشتر این مغازه ها بازسازی شدند و به سبک مدرن و مطابق سلیقه مشتری تغییر یافتند آقای ریاسی گفت: کف پوش بازار در سال های ۱۳۴۰ و ۱۳۴۵ سنگ فرش بوده است اما در این ده سال اخیر کف پوش آن موزایک و سقف آن سر پوشیده شده است و روشنایی اکثر مغازه ها به صورت امروزی و مدرن در آمده است.
این بازاری کهنه کار در ادامه افزود: در قدیم بیشتر خواروبار از جمله قند و نبات در داخل شهر تولید می شد اما در حال حاضر بیشتر کارخانه های تولیدی قند و نبات تعطیل شده اند لذا تولیدات شهرهای دیگر از جمله نبات شاخ نیز بخش بزرگی از بازار را فراگرفته است که این مسأله در کاهش تولید داخل شهر تاثیر گذاشته است.
به گفته وی در قدیم هر حرفه ای از جمله خشکبار دست گروه خاصی بود و تداخل صنفی نبود.
آقای ریاسی در مورد ارتباط بازاریان با همدیگر گفت: در گذشته بازاریان از حال همدیگر خبر داشتند. اگر کاسبی مریض می شد به عیادتش می رفتند. در زمینه مالی هم اگر مشکلی برای کاسبی رخ می داد کل بازاریان جمع می شدند تا مشکل او را حل کنند. به گفت ایشان در قدیم اعتبار بیشتری بین کاسب و مشتری وجود داشت. روستایی برای خرید لوازم ضروری اش به شهر می آمد و در کاروانسرای های اطراف ساکن می شد. برخی از آنها قالی باف بودند و تا زمان فروش قالی شان پولی در دست نداشتند لذا مایحتاج خود را از بازاریان نسیه می گرفتند.
پس از صحبت با آقای ریاسی کمی در بازار نو قدم زدم. به گمانم این بازار از اصلی ترین و شلوغ ترین بازارهای بیرجند است. در وسط بازار به بانک سپه رسیدم. این بانک قدیمی ترین بانک بازار است.
به همین جهت با آقای زهروی (کارمند بانک سپه) در مورد تاسیس بانک سپه گفتگو کردم. او در مورد تاریخ تأسیس این بانک در این بازار گفت: حدود سال های ۱۳۲۰ و ۱۳۲۲ در مکان فعلی بانک گاراژی (محل رفت و آمد ماشین های مسافری) بود که پس از ده سال یا کمتر تبدیل به حجره مشاغل نجاری و آسیاب شد.
وی در ادامه گفت: زمانی که بانک این مکان را خرید، ساختمانی بود که توسط آقایی به نام رستگار ساخته شده بود.
آقای رستگار این ملک را به عنوان انبار به مغازه داران اجاره داده بود. بانک این ساختمان را در سال ۱۳۴۲ خرید و سه سال طول کشید که این بانک ساخته شد. آقای زهروی گفت: تغییر بافت و ظاهر بانک به صورت فعلی حدودا مربوط به سال ۱۳۶۰ است.
این بانک همینک با یک ورودی از قسمت پشت بازار که مخصوص کارمندان و پارکینگ بانک است و قسمت جلو که در داخل بازار است و به مراجعین خود پاسخگو است فعالیت می کند.
در ادامه تهیه گزارش با آقای ضیائی یکی دیگر از بزرگان این بازار هم صحبت شدم. وی در مورد قدمت این بازار گفت: در حدود سال های ۱۳۲۰ در محل فعلی گاراژ یا محوطه ای برای رفت و آمد ماشین های مسافری بود و از مغازه و بازار خبری نبود.
البته به طور دقیق نمی توان گفت در چه سالی مغازه های بازار ساخته شدند اما می دانم که در دو نوبت مغازه ها بازسازی شدند. یکی نوبت بعد از سیل سال ۱۳۴۲ بود که حتی زیرزمین مغازه ام پر از آب شد اما مغازه ای تخریب نشد.
البته پس از سال ۱۳۴۷ که مسیر رود تغییر دادند، ساخت و سازها در این بازارگسترش پیدا کرد. نوبت دوم هم در حدود سال های ۱۳۶۰ بود که برخی مغازه ها شروع به بازسازی کردند.
آقای روستا (پارچه فروش) یکی دیگر از بزرگان بازار در مورد خسارت هایی که سیل۱۳۴۲ به بازار وارد کرد، گفت: سیل ساختمان و مغازه ای را تخریب نکرد، البته آب سیل زیر زمین برخی از مغازه های اول بازار را پر کرد و به اجناس مغازه داران خسارت وارد کرد.
وی در ادامه گفت: فقط پارچه هایی که روی زمین بودند، آب افتادند و مجبور شدیم آنها را بشوریم. البته بشکه های شرکت نفت روی آب شناور بودند.
این بازاری قدیمی در ادامه گفت: دو داروخانه قدیمی بیرجند در این بازار قرار داشت. یکی داروخانه دکتر حقیقی بود که بعد از انقلاب تعطیل شد و در حال حاضر طلا فروشی است. دیگری داروخانه دکتر رضوانی بود که یک درب این داروخانه از سمت بازار و درب دیگرش در کوچه پشت بود.
دکتر رضوانی از بهائی های مقیم بیرجند بود که بعد از انقلاب از این شهر رفت و در حال حاضر مغازه اش در تملک بنیاد مسضعفان است که به اجاره داده شده است.
این بازار برخلاف اسمش که به بازار نو شهرت دارد اما نسبت به دیگر بازارهای موجود در شهر از نویی یا زیبایی یا المان یا شاکله و نماد خاصی برخوردار نیست بلکه از قدمتی چندین ساله برخوردار است اما چون در دو مقطع آنهم در سالیان گذشته بازسازی شده به بازار نو شهرت یافت.
اگر چه با بازسازی بافت فرسوده و قدیمی مغازه ها دیگر نشانی از قدمت این بازار نیست اما با قدم زدن به کوچه های این بازار برخی از مغازه ها هنوز بافت قدیمی خودشان را حفظ کردند.
بازاری که با رفتن بزرگان و جایگزین شدن نسل جوان به سلیقه و سبک جدید درآمده است. از مهمترین مشکلات بازاریان، گرانی اجاره مغازه ها در حدود ۲۰ یا ۳۰ میلیون ریال است که با درآمد آنها سازگاری ندارد و پس از مدتی ورشکست می شوند.
البته قیمت هر متر از این مغازه ها هم چیزی نزدیک به ۲ تا ۳ میلیارد ریال است به طوریکه یک مغازه ۴ متری مبلغی معادل ۱۰ میلیارد ریال است.
۲۰۴۷*دریافت و انتشار- عباسقلی اشکورجیری