نورنیوز – گروه فرهنگ و جامعه: هوا پس است. امروز هم اگر نه، به‌زودی. تقویم که از کمر تا می‌خورد و روزهای رفته سال با روزهای پیش رو هم اندازه می‌شود، آرام آرام شهرهای شلوغ و پرجمعیت خوف می‌کنند از روزهای گرفته‌ای که قرار است لحاف ضخیم آلودگی را روی سر شهر پهن کنند. نقل امسال و پارینه هم نیست. سال‌هاست خزان و زمستان در شهرهای بزرگ و صنعتی کشورما ما نه با درختان حنا به سربسته رنگی، بلکه با آفتاب زرد و سرد و آسمان دلمرده و دوداندودش شناخته می‌شود.
در هوایت بی‌قرارم روز و شب!
آلودگی هوا در ایران، دیوی با دو چهره است؛ هردو چهره بی رحم و مهلک: چهره اولش گردوغبار است و چهره دوم، ذرات آلاینده. اولی را مدیون خشک شدن تالاب‌ها و گسترش اقلیم بیابانی هستیم و دومی را مرهون وارونگی هوا. در برابر هردو هم تاکنون عاجز مانده‌ایم؛ تا آنجا که تهران و بیشتر شهرهای صنعتی و پرجمعیت در سال‌های اخیر، بخش زیادی ایام را از هوای پاک محروم بوده‌اند.
سال پیش تقریباً در همین روزها بود که مرکز پژوهش‌های مجلس با استناد به آمار وزارت بهداشت گزارش جامعی درباره خسارت‌های مستقیم و غیرمستقیم آلودگی هوا منتشر کرد که فقط در یک قلم از این خسارت‌ها آمده بود؛ سالانه تقریباً ۱۱ هزار و ۲۰۰ نفر در سراسر کشور جان خود را بر اثر آلودگی هوا از دست می‌دهند. در تهران، این رقم حدوداً ۳۸۰۰ نفر بوده است. همان گزارش اعلام کرده بود که خسارت مالی این حجم از آلودگی، ۷ میلیارد دلار است. اگر به منابع خبری و تحلیلی دیگر مراجعه کنیم آمار تلفات و هزینه خسارات ناشی از آلودگی هوا از این هم به مراتب بیشتر است. رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس، این خسارت را تا ۱۱ میلیارد دلار برآورد کرده و یکی از مقامات وزارت بهداشت نیز، تعداد تلفات ناشی از این آلودگی را ۲۰ هزار نفر دانسته است.
هوا البته فقط برای ما و میهن ما پس نیست. دیو آلودگی هوا گلوی تمام دنیا را می‌فشارد. سازمان بهداشت جهانی سال ۲۰۲۱ اعلام کرد که در سراسر جهان، سالانه ۶ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر بر اثر هوای آلوده جان می‌سپارند که ۱۲ درصد از تمام مرگ‌هایی است که در سال اتفاق می‌افتد. آمار بانک جهانی در همین زمینه حکایت از آن دارد که ۵/۵ میلیون نفر سالانه در جهان به مرگ زودرس ناشی از آلودگی هوا دچار می‌شوند. چین و هند، به عنوان دو کشوری که در صدر جدول آلودگی هوا قرار دارند هرسال بخش قابل توجه و البته غیرقابل باوری از تولید ناخالص داخلی شان را به خاطر آلودگی هوا از دست می‌دهند. منابع خبری از قول بانک جهانی، این رقم را در چین، ۱۰ درصد و در هند ۸ درصد اعلام کرده‌اند، ارقامی هنگفت که هوش ازسر اهالی حساب و کتاب می‌پراند.
قانون آمد، آلودگی نرفت
آنچه در این میان اهمیت فراوان دارد این است که آلودگی هوا از سال‌های پایانی دهه ۸۰ شدت گرفت تا آنجا که مثلاً در سال ۱۳۹۰ تعداد روزهای ناسالم به ۲۱۵ روز در سال رسید و تعطیلی‌های مکرر، هم فرایند آموزش و هم چرخه تولید را در معرض مخاطره قرار داد. آرام آرام این معضل از یک پدیده زیست محیطی و اجتماعی محض بیرون آمد و در آستانه تبدیل به یک مخاطره امنیتی قرار گرفت؛ مخاطره‌ای که هم سلامت جسمی و روانی شهروندان را تهدید می‌کرد؛ هم امنیت اقتصادی کشور را؛ و هم اعتماد عمومی به کفایت حکمرانی را.
شاید به اعتبار درک همین نکته بود که سال ۱۳۹۳ دولت وقت (دولت یازدهم) لایحه ای را تقدیم مجلس کرد و مجلس شورای اسلامی هم در سال ۱۳۹۶، این لایحه را با عنوان «قانون هوای پاک» تصویب کرد تا ایران در عرصه مقابله با آلودگی هوا، قانونی جامع و راهگشا داشته باشد. پیش از این تاریخ هم البته برخی مقررات حقوقی در نظام قانون نویسی ایران ناظر بر مسائل آلودگی هوا وجود داشت. مثلاً در سال ۱۳۴۵ ذیل قانون شهرداری‌ها موادی به این موضوع اختصاص داده شده بود. یا در سال ۱۳۷۴ «قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا» تصویب شد اما قانون هوای پاک به مراتب جامع تر از تمام آن قوانین بود. این قانون ۳۴ ماده دارد و در آن ۱۷۶ «تکلیف دستگاه» احصا شده است. سازمان حفاظت محیط زیست نیز به عنوان ناظر بر حسن اجرای این قانون معرفی شده است.
قانون هوای پاک به اذعان کارشناسان، قانون جامعی است. برخی از مهم‌ترین تکالیفی که در آن آمده از این قرار است: اسقاط وسایل نقلیه فرسوده، استانداردسازی سوخت مصرفی وسایل نقلیه، بهینه‌سازی مصرف سوخت خانگی و صنایع، توسعه و نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی، تجهیز نیروگاه‌ها به سیستم‌های کنترلی، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، استانداردسازی سوخت نیروگاه‌ها.
قانونی تا این اندازه همه جانبه اما هنوز چنانکه انتظار بود نتوانسته هوای سالم و پاک را به ریه‌های شهروندان ایرانی برساند. ریشه را وقتی بجوییم نهایتاً به همان عامل آشنا می‌رسیم: نقص و ضعف در اجرا. ریشه این ضعف و نقص را هم اگر بکاویم به بودجه هایی که اختصاص داده نشده می رسیم. سال گذشته رئیس سازمان محیط زیست اعلام کرد که اجرای قانون هوای پاک به ۱۸۰ هزار میلیارد تومان به علاوه ۳ میلیارد دلار بودجه ارزی نیاز دارد تا در بازه‌ای سه ساله معضل آلودگی هوا حل شود. همان سال رئیس جمهور هم از عزم دولت برای اختصاص بودجه خاص برای این موضوع خبر داد. اما تیرماه امسال رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست خبر داد که در بودجه امسال برای اجرای مفاد قانون هوای پاک به طور خاص تنها ۸۴۰ میلیارد تومان پیش‌بینی شده است که آن هم عمدتا به موضوع نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی کلانشهرها اختصاص دارد.
به این ترتیب به نظر می‌رسد که با تمام زحمات و مرارت‌های مدیران، امسال هم نباید شاهد جهشی در حل معضل آلودگی هوا باشیم. در کشور، حدود ۲۶ میلیون دستگاه خودرو شماره‌گذاری شده وجود دارد که دست کم ۷ میلیون دستگاه از آنها به سن فرسودگی رسیده‌اند. ۱۲ و نیم میلیون موتورسیکلت شماره‌گذاری شده هم داریم که ۱۰ میلیون دستگاه از آنها در موقعیت فرسوده هستند. طبق اعلام مراکز رسمی، ۸۶ درصد از خودروهای ناوگان حمل‌ونقل عمومی فرسوده‌اند. در تهران به ۸ تا ۹ هزار دستگاه اتوبوس نیاز است که فعلاً کمتر از ۲ هزار دستگاه در شهر فعالیت دارند. با این ارقام فرسودگی خودروها و با آن رقم بودجه برای اجرای قانون هوای پاک، احتمالاً امسال هم باید چشمی به باد داشته باشیم تا حریف ذرات آلوده معلق در هوای شهرها بشود، یا امیدی به باران ببندیم که غبار را بشوید و تجربه یک تنفس عمیق را رایگان و بی‌دغدغه بودجه نصیب شهروندان کند.
نورنیوز